Duurzame energie in de landbouw
Energie speelt sinds jaar en dag een belangrijke rol in de agrarische sector. Denk aan het laten rijden van trekkers, bewerken van grond of het verwarmen van kassen. Toch is de rol die voor de agrarische sector als energieleverancier is weggelegd veel groter dan die als consument van energie.
De landbouw kent tal van mogelijkheden om energie op te wekken en is hard op weg om een cruciale factor in de energietransitie te worden. Dat is niet zo opmerkelijk. Een agrarisch bedrijf heeft behalve ruimte op het boerenerf en investeringscapaciteit om duurzame energieprojecten te kunnen initiëren, ook unieke voordelen boven andere sectoren.
Mest: unieke grondstof voor duurzame energie
De veehouderij heeft als enige economische sector zelf een unieke grondstof in handen voor de productie van duurzame energie: mest.
Mest kan worden vergist voor de productie van biogas. De veehouderij kent dan ook vele initiatieven voor mestverwerking. Daarnaast lopen er veel projecten voor de opwekking en opslag van stroom met natuurlijke hulpbronnen als zon en wind. Opwekking van duurzame energie reduceert indirect de CO2-uitstoot en is daarom goed voor het milieu en het behalen van klimaatdoelen, maar biedt ook economische voordelen voor zowel de agrarische bedrijven zelf als de rest van de maatschappij.
Martien Visser is lector Energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen. Hij ziet investeringen in eigen opwekking van energie op het boerenerf als een duurzaam alternatief voor boeren. Hoge importkosten van LNG houden de gasprijzen hoog en de verwachting is dat de hoge prijzen blijvend zijn. Ook de bijmengverplichting vanaf 2026 maakt de productie van biogas uit mest aantrekkelijk voor veehouders.
De hoge gasprijzen betekenen ook dat niet alleen investeringen in productie van biogas aantrekkelijk worden, maar ook in andere productievormen van duurzame energie: zonne-energie, windenergie en waterstof. Zonnepanelen op daken van stallen zijn populair, evenals windmolens. Windmolens die minimaal 20.000 MWh per jaar leveren bieden een stabieler alternatief. De netcapaciteit blijft een uitdaging, waardoor agrariërs ook investeren in opslagcapaciteit op het erf om stroom op de onbalansmarkt te verhandelen. En er zijn in de veehouderijsectoren verschillende initiatieven waarbij biogas uit dierlijke mest wordt gewonnen.
Visser benadrukt dat boeren er rekening mee moeten houden dat de trend van hoge energieprijzen structureel doorzet. Ook al zouden prijzen op de wereldmarkt zakken, dan houdt de overheid volgens hem kunstmatig de prijzen hoog via de energiebelasting.
In Boerderij Uitgelicht een videoreportage over hoe je bespaart op je gas- en stroomrekeningen in de melkveehouderij.
Energieprojecten op het boerenerf
Steeds vaker realiseren agrarische bedrijven duurzame energieprojecten op het boerenerf.
Vaak gaat het om duurzame opwekking van stroom op daken van schuren en stallen. Soms ook om de realisatie van zonneparken op kostbare landbouwgrond, wat ook in de agrarische sector weerstand oproept. Zoals eerder gezegd, hebben veehouders ook de unieke mogelijkheid om met mest lokaal biogas te produceren. Water, watergas en geothermie spelen op hun beurt een minder grote rol in energietransitie in de landbouw.
Energieprojecten op het boerenerf stellen agrarisch ondernemers niet alleen in staat om actief bij te dragen aan duurzame opwekking van energie, maar bieden ook een extra inkomstenbron.
Biogas
Mest is het unieke restproduct waarmee de veehouderij een nieuw en duurzaam verdienmodel kan neerzetten. Mest kan door vergisting in biogas worden omgezet. Vergisting is een proces waarbij bacteriën de mest afbreken en omzetten in methaan. Het resultaat is een mengsel van vooral methaan en koolstofdioxide: biogas. Voor de agrarisch ondernemer biedt vergisting verschillende mogelijkheden, zoals energieopwekking of realisatie van een kostenbesparing op het eigen bedrijf. Vanzelfsprekend is er als bij elke innovatie ook hier sprake van steeds nieuwe ontwikkelingen.
Links
- Monomestvergisting: hoe pak ik dat aan?
- Hoge Hexel warmt zich met biogas uit varkensmest
- Varkensmest vergisten leidt tot halvering methaanuitstoot
- Biogasproductie Denemarken groeit, steeds meer mest als alternatief voor aardgas
- Vollast biogas produceren met minimale verliezen
- Energiecentrale in Tilburg contracteert volop mest
- Monomestvergisting maakt de verwachting meer dan waar
- Varkensmestvergisting is aantrekkelijk gemaakt
Melkveehouder Sander Bouma wekte al stroom op met zonnepanelen en een windmolen. In de videoreportage vertelt hij over de werking van de monovergister op zijn erf en de productie van biogas.







Zon
Zonnepanelen kunnen gemakkelijkst geplaatst op het dak van stal of schuur of op landbouwgrond. Er lopen verschillende initiatieven en onderzoeken met als doel om bij plaatsing van zonnepanelen op landbouwgrond de schaarse grond zoveel mogelijk te sparen. Zonnepanelen kunnen verticaal worden geplaatst op grasland of in de kippenuitloop. Zo kan het vee er nog grazen. Ook lopen er in de akkerbouw experimenten met plaatsing van zonnepanelen in combinatie met strokenteelt.
Ook boeren werken aan de ontwikkeling van reguliere zonneparken. Een van de grootste zonneparken in Nederland - Noordermeerdijk - is in 2025 operationeel. Het zonnepark wekt voor 37.500 huishoudens stroom op, beslaat 50 hectare en is deels eigendom van acht akkerbouwers en een melkveehouder. Zij delen 50% van de kosten en opbrengsten met energiebedrijf HVC. Het project vereist grote investeringen en kent een terugverdientijd van 15 jaar.
Links
- Vattenfall onderzoekt combinatie van akkerbouw en zonnepanelen op grasland
- Onderzoek naar verticaal plaatsen zonnepanelen
- Toekomstwens: zonnepanelen in de kippenuitloop
- 'Met negen boeren zijn we voor de helft eigenaar van een zonnepark'
- Verticale zonnepanelen voor dubbelgebruik van land - video
Melkvee- en schapenhouder Gijs de Raad uit Culemborg plaatste in een weiland als eerste verticale zonnepanelen. In de videoreportage antwoord op de vraag hoe de koeien en schapen ermee om gaan en wat de verticale panelen opleveren.
Wind
Agrariërs plaatsen vaak windmolens op het boerenerf of op een perceel in combinatie met zonnepanelen om constant duurzame energie te kunnen produceren. Ook zijn er samenwerkingsmodellen met energiebedrijven mogelijk, waarbij het energiebedrijf een groot deel van de overhead voor zijn rekening neemt.
Links
- Subsidies kleine windmolens
- Windpark Zeewolde in handen omwonende en boeren
- In twee dagen tijd windmolens uit de grond stampen
- Kleine windmolens interessant maar gemeenten dubben
Melkveehouder Harm Visscher uit het Overijsselse Rouveen vertelt in de videoreportage over hoe hij met de zonnepanelen en windturbines op het erf zijn melkveebedrijf gasloos en energieneutraal heeft gemaakt.
Waterstof
Van de eerste verbrandingsmotor ter wereld - uit 1807 - wordt aangenomen dat het een motor op waterstof was. Toch is gebruik van waterstof in een brandstofmotor de pilotfase nog niet voorbij. Fendt heeft in het Duitse Haren, over de grens met Ter Apel, de pilot H2Trac met waterstoftrekkers lopen. Deze waterstof-testversie is gebaseerd op de Fendt Vario 700. In de waterstoftrekker van Fendt zit een brandstofcel die elektriciteit uit waterstof haalt. De waterstof zit in tanks op het dak van de trekker. New Holland heeft met T5.140 een trekker met waterstofinspuiting.
Zelf waterstof produceren op je melkveebedrijf en dit gebruiken voor de waterstoftrekker, maar, kan en mag je zelf waterstof maken op je eigen erf? En wat komt erbij kijken om groene stroom om te zetten in waterstof? Melkveehouder Wouter Beukeboom uit Hazerswoude-Rijndijk startte met 9 collega's het project Growth2Green voor de eigen productie van waterstof en vertelt erover in de videoreportage van Boerderij.
Handel in energie
Stroom opwekken met zon of wind is één ding, maar de energie moet je ook kwijt. Dat kan op het eigen bedrijf, maar ook de elektriciteitsmarkt biedt kansen voor boeren met zonnepanelen en windenergie.
Daarvoor zijn wel extra investeringen nodig voor de opslag van stroom in batterijen. Vooral de handel op de zogenaamde onbalansmarkt is aantrekkelijk. In de praktijk betekent dit stroom opslaan in batterijen en terugleveren aan het net als de vraag groter is dan het aanbod.
Agrarische bedrijven met grote stroomaansluitingen profiteren hiervan het meest. Leveranciers van batterijen beloven gemakkelijk een snelle terugverdientijd van de investering. Maar toch zijn er onzekerheden, zoals stijgende kosten en variërende marktprijzen. De praktijk is dat de opbrengst moeilijk is te voorspellen en de investering om een gedegen voorbereiding vraagt.
Het energiemanagementsysteem (EMS) speelt een belangrijke rol in het beheer van de energievoorziening en handel op de onbalansmarkt. Het EMS regelt op de boerderij de afgifte van stroom vanuit de batterij naar het net. De afgifte van de hoeveelheid stroom is afhankelijk van de prijsontwikkelingen op de onbalansmarkt en gaat via een energieleverancier met wie de agrariër een dynamisch contract heeft. Zonder EMS is een batterij maar beperkt bruikbaar. Ook optimaliseert het EMS de stroomopslag in de batterij door deze te laden als de stroomprijzen op de onbalansmarkt laag zijn. Het EMS doet ook een inschatting van de te verwachten productie van zonne- of windenergie en het eigen verbruik.
Belangrijkste punt voor de bedrijfsvoering is dat het EMS de afgifte van stroom aan het net ook financieel optimaliseert. Alleen zo kan de agrarisch ondernemer de forse investering in de batterij terugverdienen.
Links
- Melkveehouder en energieboer slaat groene stroom op en betreedt energiemarkt
- Opslag elektriciteit: handel op onbalansmarkt kan kansrijk zijn
- Boer beter met nul op de meter
- Energieopslag vleeskuikenbedrijf nog onvolledig benut
Melkveehouder Tijmen van Zessen uit Lexmond (Utr.) maakt gebruikt van een accupakket waarmee hij de energie van zijn 840 zonnepanelen opslaat. Zo kan hij efficiënt omgaan met stroom in tijden van hoge energieprijzen.
Kosten en baten van investeringen
Stroom opwekken en opslaan vergt behalve grote investeringen ook veel regelwerk met de aanvraag van vergunningen en subsidies.
Maar ook dan is succes niet altijd verzekerd en soms zijn valkuilen niet altijd goed zichtbaar:
- Tegenvallend rendement van de batterij.
- De lokale aansluiting is ongeschikt om op de financieel aantrekkelijke onbalansmarkt voor stroom te handelen. Check ook de capaciteitskaart van de netbeheerder.
- Grote en dure energiebedrijven hebben meer deskundigheid en slagkracht om een project tot een goed einde te brengen. Goedkoop kan duurkoop betekenen.
- Te weinig technisch inzicht bij de agrariër zelf om de technische specificaties van een installatie met zonnepanelen, windturbine of batterij te lezen.
- Er geldt wet- en regelgeving voor de plaatsing van installaties, ook het verzekeren van risico's is nodig.
- Om te handelen op de onbalansmarkt heb je een EMS nodig, zodat afname en opslag van stroom doorlopend wordt gestuurd. Behalve het EMS zelf moet ook de partij aan het stuur kwaliteit hebben.
- Wat voor elk advies geldt, gaat ook hier op. Ga niet zomaar met een adviseur in zee, maar controleer de adviespartij op referenties en ervaring.
Links
- 7 valkuilen bij investeren in opwekking en opslag van elektriciteit
- Onrust op stroomnet is ook verdienmodel
- Geld verdienen met een batterij. Hoe werkt dat?
- EU-commissie wil plattelandsgeld in duurzame energie steken