Alles over mest

Mest in de landbouw speelt een cruciale rol in de voedselproductie, maar brengt ook milieugevolgen en uitdagingen met zich mee. Een overzicht van thema's rond mest in de landbouw kan inzicht geven in de complexiteit en het belang van dit onderwerp.

Lees in dit artikel:

• Waarom mest gebruiken?
• Mestbeleid en wetgeving
• Onderzoek en innovatie
• Mestverwaarding en - verwerking
• Gevolgen mestbeleid
• Wat zijn de regels in 2024?

Waarom mest gebruiken?

Mest is een bron van essentiële voedingsstoffen voor gewassen, zoals stikstof, fosfor en kalium, die cruciaal zijn voor de groei van planten. Deze voedingsstoffen ondersteunen de bodemvruchtbaarheid en helpen bij het maximaliseren van de opbrengsten in de landbouw. Daarnaast voegt mest organische stof toe aan de bodem, wat de bodemstructuur verbetert, het waterbergend vermogen verhoogt en het bodemleven stimuleert.

Toedienen van organische mest kan ook het gebruik van kunstmest verminderen. Gebruik van mest past in het idee van kringlooplandbouw waarbij reststromen worden hergebruikt en minder stoffen van buiten worden aangevoerd.

In Nederland is er wetgeving voor mestgebruik en -beheer, zoals het mestbeleid, dat boeren verplicht om mest op een verantwoorde manier te gebruiken en te verspreiden. Dit beleid is gericht op het beschermen van het milieu terwijl de landbouwproductiviteit wordt ondersteund.

Mestbeleid en wetgeving

Het mestbeleid in Nederland verandert jaarlijks door nieuwe regels. Dit heeft gevolgen voor zowel de veehouderij als de akkerbouw. Boeren hebben te maken met aanscherping van de regels (2024) door minder te mogen bemesten. Daarnaast zijn bufferstroken langs watergangen verplicht en zijn gebieden aangewezen waar boeren minder mogen bemesten, de zogenaamde 'met nutriënten verontreinigde gebieden (2024) (NV-gebieden)'.

Een andere grote verandering in het huidige mestbeleid is de de afbouw van derogatie (2024) voor graasdierbedrijven. Dat betekent dat in diverse provincies boeren minder stikstof uit dierlijke mest (2024) mogen toedienen. Daarnaast stelt de overheid eisen aan mesttoediening in grondwaterbeschermingsgebieden en in de omgeving van Natura 2000-gebieden.

Gebruik van vanggewassen (2024) is verplicht gesteld in de teelt van mais op zand en löss. Dat betekent dat telers uiterlijk 1 oktober een vanggewas moeten hebben ingezaaid. Het ministerie van Landbouw heeft hiervoor een lijst gemaakt met geschikte gewassen.

Waterkwaliteit

Volgens de Kaderrichtlijn Water (KRW) moet het water in Nederland in 2027 van goede kwaliteit en kwantiteit zijn. De KRW is een Europese richtlijn die op 22 december 2000 van kracht is geworden. Doel is het realiseren en behouden van chemisch schoon en ecologisch gezond oppervlaktewater en grondwater. De EU-lidstaten moeten deze ‘goede toestand’ uiterlijk in 2027 realiseren. 

Nederland werkt ook aan het 7e actieprogramma Nitraatrichtlijn (7e AP). Dat houdt in een vermindering van waterverontreiniging veroorzaakt door nitraten uit de landbouw. Dit beslaat de periode van 2022-2025. Dit 7e AP draagt ook bij aan de doelen van de KRW.

De KRW en het 7e AP zijn de grondslagen voor veel maatregelen in het mestbeleid. Veel eisen op het gebied van mest zijn erop gericht de uitspoeling en verspreiding van mest naar bijvoorbeeld het oppervlaktewater te voorkomen. Dat gebeurt onder meer door de Meststoffenwet (Ubm), Wetten milieubeheer en bodembescherming, en de Waterwet. Concreet gaat het dan om uitrijdperiodes, gebruiksnormen voor mest en opslag voor dierlijke mest.

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

Ook in de eisen rond het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is bemesting een aandachtspunt. Om in aanmerking te komen voor premies kunnen boeren kiezen voor activiteiten die passen in ecoregeling (2024). Denk dan bijvoorbeeld aan het onderzaaien van een vanggewas of het bedekt houden van percelen.

Onderzoek en innovatie

Op tal van terreinen wordt onderzoek gedaan naar mest. Wageningen University & Research (WUR) onderzoekt bijvoorbeeld hoe mineralen uit dierlijke mest, reststromen en kunstmest kunnen worden geoptimaliseerd, zowel in Nederland als daarbuiten. Hierbij speelt het terugdringen van de effecten op het milieu en de leefomgeving een belangrijke rol. Daarnaast analyseert WUR ook het beleid en de wet- en regelgeving rondom mest.

Ook andere onderzoekinstituten zoals het Louis Bolk Instituut of Vertify houden zich bezig met onderzoek naar aspecten rond mest. En vergeet ook het bedrijfsleven niet dat met vele innovaties komt, bijvoorbeeld op het gebied van mesttechniek. Verder wordt op tal plaatsen toegepast onderzoek uitgevoerd, zoals op het agro-innovatiecentrum De Marke in Hengelo (Gld.).

_{Tekst gaat verder onder foto}

Mestverwaarding en -verwerking

Mest is een waardevolle grondstof om gewassen van voedingsstoffen te voorzien. Er zijn grenzen aan de hoeveelheid nutriënten die gewassen en bodems op kunnen nemen. Ook zijn er wettelijke eisen die het gebruik van mest beperken. Mest zal dan op een andere manier verwerkt moeten worden om de nutriënten te behouden. 

Mest kan ook worden (co)vergist of verwerkt worden tot kunstmestvervanger (renure). Voordeel is dat een andere bestemming van mest dan uitrijden op het land lucht geeft op de mestmarkt. Een nieuwe afzetmarkt voor mest betekent dat boeren minder kosten hoeven te maken (2024) voor het afvoeren van mest op hun bedrijf. Daarnaast kan mest een rol spelen in de productie van biogas. Voordelen zijn de levering van groen gas en een vermindering van de uitstoot van methaan.

Een andere manier voor de afvoer van mest is export (2023). RVO houdt de export van mest bij en meldde over 2023 89.380 vrachten mestexport. De export lijkt in vergelijking met voorgaande jaren af te nemen. Mestdistribiteurs tonen belangstelling maar hebben te maken met een complexe wetgeving. Ook het korrelen van mest gebeurt. De verwachting is wel dat de export van mest de komende jaren gaat toenemen.

Gevolgen mestbeleid

De aanscherpingen van het mestbeleid leiden in 2024 tot een forse afname van plaatsingsruimte voor mest. Alleen de verlaagde derogatienormen zorgen al voor bijna 4% minder plaatsingsruimte ten opzichte van 2022. Mede door het natte weer in de winter van 2023-'24, staat de mestmarkt behoorlijk onder druk.

Veel maatregelen hebben gevolgen voor de plaatsingsruimte van mest. Dat betekent dan boeren minder mest kunnen uitrijden en vaak tegen hoge kosten hun mest op een andere manier kwijt moeten zien te raken.

_{Tekst gaat verder onder foto}

Voor 2024 zijn de volgende maatregelen van invloed:

• Afbouw derogatie van 220 naar 210 kilo stikstof per hectare in NV-gebieden en op zand en löss in Overijssel, Gelderland, Utrecht, Noord-Brabant en Limburg, en van 240 naar 230 kilo in de rest van Nederland.
• Geen derogatie meer in Natura 2000- en grondwaterbeschermingsgebieden en in de 250-meter zones rondom Natura 2000.
• Aanwijzing van 60% van het Nederlandse landbouwareaal als Nutriënten Verontreinigd gebied (NV-gebied). Daarin geldt dit jaar een lagere gebruiksnorm van 5% voor de totale stikstofgift (dierlijk plus kunstmest).
• 10% lagere stikstofnorm (totaal) in grondwaterbeschermingsgebieden.
• Verplichte bemestingsvrije bufferstroken van 3 meter langs watervoerende sloten, 5 meter langs KRW-objecten en ecologisch gevoelige wateren en 1 meter langs lang droogvallende sloten.

Wat zijn de mestregels in 2024?

Hoeveel mest je mag uitrijden op een perceel, hangt van veel factoren af: grondsoort, wel of geen derogatie, zit je in een Nutriënten Verontreinigd gebied (NV-gebied) of in of bij een Natura 2000- of in een grondwaterbeschermingsgebied. Ook spelen de fosfaattoestand van de percelen, de gewasopbrengsten en de vraag of je tijdig een vanggewas kan inzaaien een rol.

Lees: Hoeveel mag je bemesten (2024)

Daarnaast zijn er praktische vragen bij het uitrijden van mest. Denk bijvoorbeeld aan het tijdstip van mest uitrijden of de inzet van een sleepvoetbemester. Boerderij heeft een antwoord op een aantal praktische vragen over bemesten (2024).

_{Tekst gaat verder onder foto}

Er zijn verschillende perioden om mest uit te rijden. Wanneer hangt af van de soort mest. Voor dierlijke mest en zuiveringsslib maakt het ook uit op welk grondtype u de mest uitrijdt. Lees meer hierover op RVO.nl. Verder speelt het weer een belangrijke rol in de mogelijkheden voor het uitrijden van mest (2024).

Mestregels 2024

In de onderstaande artikelen de mestregels die in 2024 gelden.