Alles over mastitis bij melkkoeien

Mastitis is een infectieziekte die een ontstekingsreactie in de uier van de koe veroorzaakt. Onderzoekers verdelen mastitisverwekkers grofweg verdeeld in besmettelijke en omgevingsgebonden bacteriën. Tot de eerste groep behoren Streptococcus agalactiae en Staphylococcus aureus. Bacteriën zoals Streptococcus uberis, Streptococcus dysgalactiae, Klebsiella spp. en Escherichia coli veroorzaken omgevingsgebonden mastitis.

Bacteriën uit de omgeving kunnen een koe besmetten via de speen en zo de uier binnendringen. Besmettelijke bacteriën verspreiden zich van koe tot koe via melkapparatuur, handen of doeken tijdens het melken.

Deze ziekte kent een duidelijk zichtbare klinische vorm, waarbij ontsteking van de uier en afwijkingen in de melk optreden, en een subklinische vorm, waarbij de koe geen zichtbare tekenen van infectie vertoont en er geen met het blote oog waarneembare afwijkingen in de melk zitten.

Links
- Lees meer over mastitis op de website van Boerderij.
- Lees meer over mastitis op de website van Dairy Global.

Sabine Tijs is zoötechnisch specialist uiergezondheid bij Royal GD. Zij voert tijdens het melken een natte meting uit, met als doel inzicht te krijgen in het melkproces en het verbeteren van de uiergezondheid. In de video laat ze zien hoe dit in zijn werk gaat. Ze vertelt onder meer hoe bacteriën die mastitis veroorzaken zoveel mogelijk worden vermeden,

Meer videoreportages over de melkveehouderij vind je in het YouTube-kanaal van Boerderij.

Hoe wordt mastitis veroorzaakt?

Mastitis is een ziekte die in de melkveehouderij een aanzienlijke schadepost oplevert. Melkveehouders maken naar schatting € 230 per koe en € 25.000 per gemiddeld melkveebedrijf aan kosten door mastitis. Het M-team van Universiteit Gent heeft een online tool ontwikkeld waarmee met de variabelen tankcelgetal, aantal koeien, actuele melkprijs op het eigen melkveebedrijf het productieverlies kan worden berekend.

Bacteriën die via de speen het uier binnendringen, veroorzaken vaak mastitis, maar die kan ook het gevolg zijn van mechanische beschadigingen of een slecht stalklimaat. Mastitis veroorzaakt vervolgens een ontsteking en zwelling van de uier, waardoor de koe duidelijk ziek is, koorts heeft en lusteloos is. De infectie leidt tot een vermindering van de melkproductie en kan de melkkwaliteit negatief beïnvloeden, die bevat vaak vlokken of verandert van kleur.

Een voorbeeld is de Klebsiella-bacterie. Deze bacterie komt voor in de bodem en kan via gronddeeltjes in het strooisel in de ligboxen terechtkomen en zo de koe besmetten. Warm weer en vochtige omstandigheden bevorderen de groei van deze bacterie.

Subklinische mastitis geeft geen direct zichtbare symptomen, maar leidt wel tot een verhoogd celgetal (somatisch celgetal) in de melk en kan de melkproductie negatief beïnvloeden.

Mastitis heeft een negatieve invloed op de vruchtbaarheid van melkkoeien. Gemiddeld duurt het 40 dagen langer om een koe met mastitis opnieuw drachtig te krijgen dan een koe die geen mastitis heeft gehad.

Links
- Kosten mastitis op melkrobotbedrijf € 230 per geval
- Kosten mastitis € 25.000 op gemiddeld bedrijf
- Melkproductieverlies berekenen, Universiteit Gent
- Fokken op uiergezondheid loont
- Interne teatsealer beschermt koe in droogstand
- Mastitis door Klebsiella-bacterie neemt toe
- Waak voor Klebsiella in de zomer

Hoe diagnosticeer je mastitis?

De eerste lijn bij het beheersen van mastitis is monitoring van tankmelk (Mastitis Tankmelk) door die te screenen op de zeven belangrijkste mastitisverwekkers. Zes of tien keer per jaar, afhankelijk van het abonnement, volgt dan een uitslag die precies laat zien welk van de ziekteverwekkers een rol spelen op het bedrijf. Het geeft een goed beeld van subklinische mastitis in de gehele veestapel. Mastitis Tankmelk is een onderzoeksprogramma van Royal GD

Subklinische mastitis is met het blote oog niet zichtbaar bij individuele koeien. Koeien met subklinische mastitis hebben een verhoogd celgetal en een lagere melkproductie dan normaal. Het individuele somatische celgetal wordt gemeten tijdens de periodieke melkcontrole. Dit celgetal is een belangrijke indicator voor de gezondheid van de uier. Een gezonde koe heeft gedurende de lactatie een relatief constant (laag) celgetal, dat aan het einde van de lactatie iets kan stijgen. De aanwezigheid van bacteriën in de uier of letsel aan een kwartier of speen verhoogt het aantal witte bloedcellen in de melk. Een celgetal boven de 200.000 cellen per milliliter wordt beschouwd als verhoogd.

Antibiogram

Met het doen van een antibiogram kom je erachter welke mastitisverwekker de oorzaak van het ziektebeeld is. Sommige verwekkers zoals Klebsiella zijn ongevoelig voor penicilline. Ook kunnen bacteriën ongevoelig of resistent worden voor bepaalde antibiotica door veelvuldige behandelingen, een te lage dosis of te korte behandelingen. Een antibiogram kweekt bacteriën op een rij voedingsbodems met een specifiek antibioticum en bepaalt bij welke verdunning de bacteriën niet meer groeien. Zo ontstaat een overzicht van antibiotica waar de bacterie wel of niet gevoelig voor is.

Links
- Jaarrond op mastitiskiemen screenen loont
- Schone, droge stal weert omgevingskiemen en mastitis
- Timing cruciaal bij ernstige mastitis door E.coli
- Tankcelgetal blijkt zelden te laag

Preventie en behandeling van mastitis

Preventie
Preventie van mastitis begint bij goed management. Dit omvat zowel een goede hygiëne tijdens het melken als een doeltreffend dier- en koppelbeheer. De melkapparatuur moet goed functioneren en heeft regelmatig onderhoud nodig. Gebruik van speendesinfectie, zowel vóór als na het melken, met een effectief en goedgekeurd desinfectiemiddel moet standaardpraktijk zijn. Klinische gevallen hebben zo snel mogelijk behandeling nodig en koeien met chronische mastitis moeten uit de veestapel worden verwijderd om verspreiding binnen de kudde te voorkomen.

Vaccinatie
Er zijn vaccins tegen mastitis beschikbaar. Deze verminderen de ernst van de aandoening, maar voorkomen geen herinfecties. Daarom is inzet als onderdeel van een breder mastitispreventieprogramma nodig.

Behandeling
Mastitis kan worden behandeld met antibiotica. Melk van behandelde koeien mag pas weer geleverd nadat de wachttijd voor antibiotica is verstreken. Antibiotica kunnen systemisch worden toegediend (via injectie) of direct in de uier worden ingebracht via het speenkanaal (intramammaire toediening). Voor een succesvolle behandeling is het essentieel dat de bacterie gevoelig is voor het gebruikte antibioticum. Een gevoeligheidstest kan hierover uitsluitsel geven.

Links
- Jaarrond op mastitis screenen loont
- Kennis en slimme tools verbeteren uiergezondheid
- Kleine aanpassingen, minder infecties bij melkvee
- Droog voorbehandelen is het toverwoord bij melken
- Voorkom met celgetalgroep infectie gezonde koeien
- Verschuiving mastitisverwekkers vraagt meer aandacht
- Theo Lam: 'Met een mindset rond uiergezondheid gebeurt er wat'
- Balans tussen infectiedruk en weerbaarheid houdt koe gezond
- Ernstige klinische mastitis betekent IC-zorg
- Boehringer Ingelheim: ‘Breed werkende vaccins tegen mastitis nog ver weg’