Mest blijft varkensboer achtervolgen

Vanaf 2030 wordt geen onbewerkte varkensmest meer uitgereden. Dat is in elk geval de richting die voormalig landbouwminister Carola Schouten in 2018 in haar visiedocument over kringlooplandbouw insloeg. Ze pleitte voor de afbouw van het gebruik van kunstmest en het effectiever inzetten van organische mest. De provincie Noord-Brabant schreef hetzelfde in haar Uitvoeringsagenda mest. De provincie wil ook van onbewerkte mest af, want geeft (geur)overlast en leidt tot te veel emissies. Ook wil de provincie daarom mest zo vers mogelijk bewerken en opwaarderen tot waardevolle producten. Hierdoor kan het kunstmestgebruik omlaag en wordt mest niet meer gezien als afvalproduct, maar als een waardevolle grondstof.

Mest opwaarderen, verandering onderweg

Maar er is nog een lange weg te gaan, voor het zover is. Mest bewerken en opwaarderen gebeurt nog mondjesmaat. Verwerking is nu gericht op de export van het fosfaatoverschot, conform de mestwetgeving. Toch zit er verandering aan te komen. VTTI Bio-Energy in Tilburg gaat in 2024 draaien. Dit bedrijf wil alle mineralen en organische stof uit de aangevoerde mest in korrelvorm afzetten. Op jaarbasis gaat VTTI 325.000 ton biomassa collecteren. Dat is voornamelijk mest.

Afvalverwerker Twence slaat ook deze weg in. Accountmanager Arno Brandwagt van Twence zegt dat zij zich ook oriënteren om de dikke, exportwaardige fractie verder te drogen richting 60%. Twence haalt eerst het biogas uit de mest en gebruikt de ammonium in de mest om rookgassen van hun eigen fabrieken te reinigen. Ook produceert Twence mineralenconcentraat.

Ook bij Greenferm in Apeldoorn broeit er iets. Het bedrijf Comgoed is al enige tijd mede-eigenaar van mestverwerker Greenferm. Comgoed richt zich onder meer op de productie van bodemverbeteraar, zodat minder kunstmest nodig is. Comgoed zal zijn kennis aanwenden om de stapelbare fractie die bij Greenferm overblijft beter tot waarde te brengen.

Broodnodige initiatieven voor mest

Dergelijke initiatieven als van VTTI en Twence zijn voor de varkenssector ineens weer harder nodig dan ooit. Twee à drie jaar geleden leek de druk op de mestmarkt geleidelijk af te nemen, maar die is nu helemaal terug. Een slecht uitrijseizoen en minder plaatsingsruimte door afbouw van de derogatie, leiden er eind dit jaar toe dat afzetkosten van varkensdrijfmest richting de € 30 per ton gaan . De druk op de mestmarkt houdt vermoedelijk nog enige jaren aan. Dit blijkt uit een analyse van het Nederlands Centrum Mestverwaarding, in opdracht van de Producenten Organisatie Varkenshouderij.

Zomaar even de mestverwerkingscapaciteit verdubbelen in Nederland is onmogelijk door alle procedures. Bovendien zijn er veel onzekerheden die investeren in mestverwerking en -bewerking heel risicovol maken. Een daarvan is spoor 2 in het toekomstig mestbeleid, ook van de hand van voormalig landbouwminister Schouten. Daarin staat dat alle mest van niet-grondgebonden veebedrijven moet worden afgevoerd en verwerkt. Het toekomstig mestbeleid roept echter nog veel vragen op. Bijvoorbeeld wat onder grondgebondenheid en overschotmest wordt verstaan.

Ook is onzeker hoe groot de veestapel over enige jaren is. Als die met een derde krimpt is er geen fosfaatoverschot meer in Nederland. Dan verandert de mestmarkt ook. En heel belangrijk is de toelating van stikstofmeststoffen op organische basis, ter vervanging van chemische kunstmest. De zogeheten Renure-meststoffen. Mocht dit uiteindelijk toch zover komen dan is het dreigende stikstofoverschot in Nederland in een keer van tafel. Maar een vorm van mestbewerking zal hoe dan ook nodig blijven om Renure-meststoffen te maken. Dat is althans een van de criteria in het advies aan de Europese Commissie.

Biogas en dagontmesting

De productie van groen gas of biobrandstoffen uit mest is de enige bewerkingsstap die geld oplevert. Verder kost mest bewerken altijd geld. Voor de economische haalbaarbaarheid van de bewerking van biogas zijn in de varkenssector grote installaties nodig, die halen het potentieel dan zoveel mogelijk uit de mest. Bij de winning van biogas uit drijfmest is toch nog een grote slag te slaan, zegt Nico Verdoes. Hij is projectleider-onderzoeker emissie en mestverwaarding van Wageningen Livestock Research.

Nico Verdoes: “Mest moet eigenlijk vers vanuit de stal naar een gesloten opslag en dan zo snel mogelijk naar een verwerker voor vergisting. De opslag in kelders onder de stal is een systeemfout vanuit het verleden. Als de veehouderij meer naar centrale verwerking gaat, dan moet je er rekening mee houden dat je mest anders opslaat. Dat is iets om bij ver- of nieuwbouw bij stil te staan. Overigens blijft ontmestingssystemen in kelders bouwen lastig.”

Versere mest met meer methaan erin is ook het streven bij Twence, vertelt Arno Brandwagt. Brandwagt: “Mest zo snel mogelijk onder de varkens vandaan halen is een simpele oplossing om de kwaliteit te bewaren en het stalklimaat te verbeteren.”

Op het gebied van dagontmesting zijn de eerste, voorzichtige stappen gezet in Nederland. Een aantal stallen met schuiven, of een andere vorm van ontmesting, is inmiddels in gebruik. De gebruikers zijn sowieso enthousiast over het positieve effect op het stalklimaat en daardoor ook de goede technische resultaten van de varkens.

Prijsvorming…

In beginsel is er afzetruimte genoeg voor droge, organische varkensmestproducten. Dat blijkt uit de studie Behoefte mestbewerkingsproducten in Nederland en Europa, waarvan Nico Verdoes medeauteur is. Op een redelijke afstand is in Duitsland, Frankrijk en Polen een grote markt, betoogt hij. Maar die kopen niet zomaar Nederlandse mestkorrels in.

Verdoes: “Het begint met producten met constante gehalten. Bovendien is veel marketing nodig om een markt op te bouwen. In het buitenland wordt voornamelijk waarde toegekend aan de gehalten N, P en K, om kunstmest te vervangen. De waarde van organische stof wordt niet goed onderkend.”

Dat is ook de opvatting van Jan Roefs, directeur van het Nederlands Centrum Mestverwaarding.

Roefs: “Dergelijke mestkorrels, compost, dikke fracties of andere producten zijn in eerste instantie alleen betaalbaar voor hoogwaardiger teelten, zoals van aardappelen, uien of groenten. Ook zul je de nodige scepsis moeten overwinnen in het buitenland. Daar zijn telers op voorhand terughoudend als het gaat over het gebruik van Nederlandse overschotmest.”

… en afzetmarkten

Daarentegen liggen dichtbij ook afzetkansen, is Arno Brandwagt van mening.

Brandwagt: “Als de definitie mestverwerking verandert, kan alle fosfaat op termijn in Nederland blijven als de veestapel kleiner is. Dan is er geen fosfaatoverschot meer. Deze fosfaat en organische stof is dan meer dan welkom in Nederland.”

Mestbewerking en afzet van droge(re) eindproducten met een stabiele samenstelling heeft kansen om de mestmarkt definitief te ontlasten. Toch zal een poorttarief voor levering blijven, betoogt Verdoes:

“Korrels hebben landbouwkundige waarde, maar een poorttarief blijf je altijd betalen. Als korrels duur worden, dan kiezen telers voor kunstmest.”

Ook Brandwagt is helder hierover. Brandwagt: “We halen 90 á 92% water op bij de varkenshouders. Met slechts 8 á 10% van de drijfmest kunnen we wat. Ik vind dat we het niet mooier moeten maken dan het is.”

De pluimveesector liet zien dat een groot deel mest structureel van de markt halen tot lagere afzetkosten leidt, betoogt Roefs. Na de ingebruikname van Moerdijk zakten de afzetkosten van pluimveemest direct van € 40 naar € 15 per ton. Inmiddels wordt betaald voor pluimveemest en wordt dit wereldwijd verkocht als organische mest. Daarvoor hebben pluimveehouders eerst wel moeten investeren in centrale verwerking en vaak ook in droogapparatuur in of bij de stallen.

Bijvangst, effect op CO₂-voetafdruk

Grote bijvangst van centrale mestbewerking en vergisting is het effect op de CO₂-voetafdruk van varkensvlees. Mest en voer bepalen samen voor 90% de milieubelasting van varkensvlees. Als de mineralen in de mest grotendeels worden hergebruikt als brand- of meststof, zonder dat die in het grondwater of de lucht verdwijnen, dan is op dat punt een grote stap vooruitgezet.

Hoe waardeer je drijfmest op tot een circulaire, milieuvriendelijke en verminder je de uitstoot van ammoniak, koolstofdioxide en methaan in de veehouderij? Meer videoreportages bekijk je in het YouTube-kanaal van Boerderij.