Melkproductie krimpt in steeds meer landen, zorgen in zuivel

In steeds meer Europese landen heeft de melkproductie een dalende lijn ingezet. Sommige zuivelfabrikanten beginnen zich daarom zorgen te maken of ze straks nog wel voldoende melk hebben voor de fabrieken waar ze juist de laatste jaren fors in hebben geïnvesteerd.

Dennis Drennan, de pas aangetreden voorzitter van de Irish Creamery Milk Suppliers Association, vat de problemen waar de zuivelindustrie in toenemende mate mee te kampen lijkt te krijgen uitstekend samen. “De afnemende melkproductie gaat zeker een probleem vormen voor de zuivelcoöperaties die zwaar hebben geïnvesteerd in moderne verwerkingsfaciliteiten. Zij hebben voldoende melk nodig om die fabrieken te laten draaien. Ze zullen dus meer moeten betalen voor die melk, maar dat is voor de boeren een tweesnijdend zwaard: aan de ene kant krijgen ze meer inkomsten, aan de andere kant wordt hun belang in die coöperaties daardoor steeds minder waard.”

Lees verder onder de grafiek

Afnemende melkproductie

Drennan weet waarover hij het heeft, want vooral in Ierland lijkt de melkproductie in elkaar te klappen. De melkproductie in Ierland was in november 19,8% minder dan een jaar geleden. In oktober werd door de Ierse melkveehouders ook al bijna 13% minder aangeleverd dan een jaar eerder. In de eerste elf maanden van 2023 kwam de melkproductie daar, op februari na, elke maand lager uit dan in dezelfde maand in 2022, zij het met minder grote cijfers dan in november.

Drennan schrijft dat toe aan een aantal factoren, waaronder de aanvankelijk te lage melkprijs vergeleken met de productiekosten. Maar ook de buitengewoon moeilijke weersomstandigheden, waardoor koeien veel eerder en vaker binnengehaald moesten worden. En, last but not least, de per 1 januari verscherpte derogatieregels die veehouders ertoe hebben aangezet al tegen het eind van 2023 hun veestapel in te krimpen. Het gevolg is dat de zuivelfabrieken te kampen hebben met kleinere volumes met alle gevolgen van dien. “Je neemt aan dat die concurrentie om onze melk de melkprijs opdrijft, maar het tegenwicht is dat de boeren aandeelhouder van die coöperaties zijn en dus langs de andere kant in hun portemonnee worden getroffen.”

Lees verder onder de grafiek

Minder melk in 11 van de 27 EU-lidstaten

Nu is Ierland niet het enige Europese land waar de melkproductie afneemt, integendeel. Volgens de laatste cijfers van de EU is de melkleverantie in de eerste tien maanden van 2023 in 11 van de 27 lidstaten lager uitgevallen op jaarbasis. Kroatië, Hongarije en Griekenland behoren tot de grootste dalers, terwijl Roemenië en Bulgarije nog wel grote groeiers zijn. Over de hele EU gezien viel de melkplas in die periode nog 0,4% groter uit, maar in oktober was sprake van een afname met 1,7% ten opzichte van diezelfde maand in 2022.

In het grootste melkland van de EU, Duitsland, lijkt ook een daling ingezet. In januari 2023 werd nog ruim 3% meer melk aangevoerd dan in januari 2022. Naarmate het jaar vorderde, zakte de voorsprong maandelijks en inmiddels is het aanvoerpeil in november bijna 1% onder dat van een jaar eerder gedoken. Of de daling doorzet is nog de vraag. Over het hele jaar lijkt nu uiteindelijk toch nog 1,3% meer melk te worden geleverd dan een jaar eerder.

Lees verder onder de grafiek

Onduidelijk stikstofdossier raakt melkproductie

In België was de melkproductie over de eerste 11 maanden cumulatief gezien nog bijna 1,6% groter, maar vanaf september was er minder melk dan een jaar eerder, met in november een afname met bijna 3%. “Verschillende externe factoren zetten ook in België druk op de melkveehouders en dus op de melkproductie”, zegt Lien Callewaert, directeur van de Belgische Confederatie van de Zuivelindustrie. “Eerst en vooral is er het gebrek aan perspectief en rechtszekerheid voor de melkveehouders omwille van de blijvende onduidelijkheid in het stikstofdossier. Tegelijkertijd worden de milieueisen steeds strenger. Rechtszekerheid en perspectief zijn dus cruciaal om via langetermijninvesteringen in te zetten op de verdere verduurzaming van de sector.”

Lagere melkproductie betekent afname verdere investeringen

“Een eventuele afname van de melkaanvoer in België zou de Belgische zuivelindustrie hard treffen. De zuivelverwerkers investeerden afgelopen jaren immers in hun verwerkingscapaciteit, gebaseerd op verwachtingen van een gematigde groei voor de komende jaren. Een afname van de melkaanvoer zou betekenen dat deze investeringen niet optimaal benut kunnen worden, en dus niet zoals voorzien afgeschreven kunnen worden, en bijgevolg ten laste komen van het resultaat. Bovenop een daling van de omzet en de werkgelegenheid betekent een krimp van het volume beschikbare melk de afname van verdere investeringen. En laat het nu net investeringen zijn die de sector nodig heeft om de weg van de verdere verduurzaming in te slaan …”, zegt Callewaert.

Franse melkplas

In Frankrijk viel het volume in oktober op jaarbasis 4,5% kleiner uit na een eerdere afname met 4,8% in september. De Franse melkproductie kwam daarmee elke maand in 2023 lager uit dan een jaar eerder. Over de eerste tien maanden staat de teller op een daling met 2,7%. Naast meteorologische en conjuncturele redenen, zoals de herhaaldelijke hittegolven en droogte en de economische crisis, is er de structurele reden van de voortdurende krimp van de veestapel. Het aantal melkkoeien was in Frankrijk op 1 april 300.000 minder dan vijf jaar geleden, een krimp met 8%. Voor de rest van dit decennium voorspelt het instituut voor de veeteelt Insel een verdere krimp met 10%, vooral doordat veel oudere boeren zonder opvolger ermee stoppen.

Grote zuivelfabrieken halen melkveehouders bij elkaar weg

“De zuivelfabrikanten beginnen zich inderdaad zorgen te maken”, zegt Jean-Marc Chaumet, economisch analist bij het Centre National Interprofessionnel de l’Economie Laitière (Cniel). Dit is het economisch instituut voor de Franse zuivelsector. “We moeten daarbij onderscheid maken tussen de grote zuivelondernemingen en kleinere, regionale bedrijven. De grote spelers kunnen, als ze ergens problemen ondervinden, melk uit andere delen van het land laten aanvoeren. Ook nemen ze andere maatregelen. Lactalis heeft bijvoorbeeld een paar maanden geleden de voorwaarden in de contracten met zijn melkleveranciers, die in ons land verplicht zijn, versoepeld. De boeteclausules voor overschrijding van het afgesproken plafond zijn eruit gehaald. Iedereen mag zoveel leveren als hij wil of kan. Ook proberen die grote spelers om melkveehouders bij elkaar weg te halen. Dat hoeft dan niet alleen om een betere prijs te gaan, dat kan ook door soepeler regels te bieden”, zegt Chaumet.

Ook minder melk in grote melkregio‘s

Chaumet: “Regionale zuivelaars die hun melk uit een klein gebied om hun fabriek heen halen, hebben die mogelijkheid echter niet. Daar begint de schoen soms al te wringen. Problemen doen zich vooral voor in het zuidwesten van ons land, daar loopt de melkproductie al lange tijd flink terug. Elders, in de grote melkregio´s als Normandië en Bretagne, was dat tot nu toe niet het geval, maar daar is recent opeens ook sprake van een daling, dat is wel zorgelijk.”

Uit het buitenland verse melk aanvoeren gebeurt vrijwel niet

Voor de korte termijn ziet Jean-Marc Chaumet nog geen echte problemen. “Voor de middellange termijn hangt veel af van de feitelijke ontwikkeling. De laatste paar jaar is de melkproductie nationaal gezien met 1 of hooguit 2% per jaar teruggelopen. Blijft dat zo, dan is het wel te overzien, maar in oktober en november zagen we een afname met meer dan 4% vergeleken met een jaar geleden. Als dat de trend wordt, krijgen de zuivelfabrikanten al eerder met grote problemen te maken. Uit het buitenland verse melk aanvoeren gebeurt vrijwel niet en dat lijkt ook geen oplossing. In Italië neemt namelijk de melkproductie net zo zeer af en in Spanje is hooguit sprake van een stabilisatie.”

Minder melk in Verenigd Koninkrijk

In het Verenigd Koninkrijk (VK) is de trend precies hetzelfde, bevestigt Sussie Stannard, analist bij het landbouwschap AHDB. “De melkleveranties beginnen duidelijk strakker te worden in reactie op de lagere melkprijzen in combinatie met hoge inputkosten. We hebben de voorspelling voor heel 2023 naar beneden bijgesteld en komen nu op een afname met 1,3%. Voor het melkjaar 2024-2025 verwachten we een stabiel cijfer of een verdere lichte afname. Veel zal afhangen van de ontwikkeling op de wereldmarkten.”

Op basis van die gegevens maakt Muller en Co, het na Arla tweede zuivelbedrijf van het VK, zich ook nog geen zorgen. “We merken niets van een afname van de productie bij onze 1.300 melkleveranciers. We ondersteunen ze ook met een goede melkprijs en een goed contract, zodat ze in hun toekomst en verdere groei kunnen investeren.”

Aantal melkveehouders neemt af

Ondanks de krimp van de veestapel lijken zich in eigen land nog geen problemen voor te doen, ondanks het feit dat ook hier de melkproductie een dalende tendens vertoont. In de eerste zes maanden werd nog 3% meer gemolken, maar in de tweede helft van het jaar kwam de productie bijna 1,3% lager uit. In november was de daling zelfs 2,4% en ook in december werd er 2,4% minder melk geleverd dan diezelfde maand in 2022.

​René van Buitenen, plaatsvervangend directeur van de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO), zegt desalniettemin: “De situatie zoals je die signaleert in Ierland, Frankrijk en het VK is hier niet aan de orde. In Nederland is tot op heden geen sprake van een kleinere melkaanvoer.” Volgens de laatst bekende gegevens is over het hele jaar in 2023 in Nederland in totaal nog 0,9% meer melk geproduceerd dan in 2022.

1 stopper per dag in Nederland, 6 in Duitsland

Het aantal melkkoeien (1,6 miljoen) en de melkproductie (13,9 miljard kilo) in Nederland bleven in 2023 redelijk stabiel. Ook het aantal zuivelfabrieken (53) is niet veranderd. Alleen het aantal melkveehouders (14.300) neemt af. Er stoppen veel boeren. In Nederland meer dan één per dag en in Duitsland zes. Verschil met Duitsland is dat daar ook het aantal melkkoeien afneemt. Dat is in Nederland nog niet het geval.

Arjan Schimmel, voorzitter van de ketenorganisatie van de zuivelsector ZuivelNL, waarschuwde vorige week wel om de ontwikkelingen goed in de gaten te houden. Melkveehouders en zuivelfabrieken worden geconfronteerd met aanzienlijke kostenstijgingen. De maatschappij vraagt boeren ook om te investeren in oplossingen om klimaatverandering tegen te gaan. “Dat moet gebeuren, maar dan moet daar wel geld voor zijn”, aldus Schimmel. Dat kan volgens hem alleen door een eerlijke verdeling van de kosten binnen de keten. Daarbij zal ook de consument er iets voor moeten overhebben om het allemaal mogelijk te maken. “Je moet het samen doen.”

​