PBL: opkoop leidt niet tot doel kabinet

Het PBL heeft een analyse gemaakt van vrijwillige opkoopregelingen die er in de afgelopen kwart eeuw zijn geweest. Wat daarin opvalt is dat boeren anticiperen op de regelingen. Ze stellen hun beslissing uit om te beëindigen, tot er een regeling is, of ze versnellen juist hun besluit om te stoppen op het moment dat die regeling openstaat.

De praktijk is dat zich altijd meer bedrijven aanmelden dan er uiteindelijk aan deelnemen. Er zijn altijd bedrijven die afhaken. De beschikbare budgetten worden echter nooit uitgeput. In de praktijk blijkt dat veelal kleine bedrijven meedoen, waar het bedrijfshoofd geen opvolger heeft. Toekomstbestendige bedrijven krijgen door het afhaken van hun collega’s juist een betere positie en daarmee ook een stimulans om door te gaan.

Verplichte opkoopregelingen

Het PBL gaat kort in op het wegvallen van de derogatie voor de melkveehouderij. Dat kan er voor zorgen dat meer melkveehouders geneigd zijn mee te doen aan een opkoopregeling.

De verkleining van de veestapel zal zeker niet zo hard gaan als het kabinet zich voorstelt. Een afname van het aantal dieren in acht jaar (tot 2030) van enkele tientallen procenten is op basis van de opkoopregelingen weinig realistisch. Het PBL denkt dat een afname van enkele procenten per jaar meer in de rede ligt’.

Als de overheid overgaat tot verplichte opkoopregelingen, leidt dat tot grote aantallen juridische procedures, omdat in alle gevallen apart moet worden aangetoond dat onteigening of intrekking van vergunning in die individuele bedrijfssituatie gerechtvaardigd is. Daar komt bij dat de overheid nauwelijks ervaring heeft met onteigening ten behoeve van de natuur. Intrekking van vergunningen is nog nooit gebeurd.

Gerichte opkoop

Daan Boezeman, een van de auteurs van de analyse, zegt in een toelichting dat het PBL het onderzoek is begonnen in maart van dit jaar, nadat “ons in het coalitieakkoord de hoge verwachtingen waren opgevallen. Die waren niet gestoeld op een systematisch inzicht. We stelden ons de vraag of die grootschalige inzet van opkoopregelingen wel haalbaar was”.  Het antwoord dat het PBL geeft: het is ‘nauwelijks voorstelbaar’.

Het PBL herhaalt de vorig jaar ook al uitgesproken analyse dat de focus op alleen stikstof niet effectief is om de natuurkwaliteit te verbeteren. En als het beleid ook gericht is op waterkwaliteit en klimaat, moet er nog breder worden gekeken.

Er zijn wel situaties voorstelbaar waar gerichte opkoop ten goede kan komen aan de natuur. “Maar kijk dan wel in een gedegen ecologische analyse naar de knelpunten in de natuurgebieden. Er zijn meer factoren die een rol spelen dan alleen stikstof. Mogelijk kun je verschillende knelpunten met het weghalen van een bedrijf tegelijk adresseren. Dan kan de opkoop een nuttig instrument zijn en ook juridische zekerheid bieden”, aldus Boezeman.

Vrijwilligheid en dwang

Boezeman zegt dat actiever sturen op natuurlijk verloop in de veehouderij een middenweg kan bieden tussen vrijwilligheid en dwang. Het is ook een optie om de verhandelbaarheid van veehouderijbedrijven te beperken in de buurt van natuurgebieden waar op basis van de ecologische analyses wordt geconstateerd dat er een urgente opgave ligt.

Het PBL waarschuwt dat bij de uitvoering van de kabinetsplannen de spanning tussen de overheid aan de ene kant en de burger (in dit geval de boer wiens bedrijf moet beëindigen) zal oplopen. Bij de huidige regelingen (provinciale opkoopregeling nabij natuur; en een landelijke beëindigingsregeling) zijn de criteria in de loop van de tijd zodanig opgerekt dat er steeds meer bedrijven voor in aanmerking komen. Op die manier wordt het beschikbare geld steeds minder gericht ingezet, zegt Boezeman.