Wees geen slachtoffer

Onteigenen, vergunningen afpakken, onuitvoerbare regelgeving en kritische burgers, als boer(in) krijg je het momenteel flink voor de kiezen. Geen wonder dat er gemopperd wordt, geen wonder dat menigeen de lol in het werk verliest. Het gevoel dat je het nooit goed doet, hoe hard je ook werkt en hoe zeer je ook probeert het wél goed te doen, kan verlammend werken. Dat vreet energie, maar het goede nieuws is: het is mogelijk om mentaal overeind te blijven en de motivatie van vroeger weer terug te vinden. Het minder goede nieuws is dat dat niet vanzelf gaat en dat je het zelf moet doen.

Om te beginnen is het niet vreemd dat mensen die voortdurend in een negatieve setting werken, daar vroeg of laat in meegesleept worden. Het gevoel dat je niet gewaardeerd wordt en niet gewenst bent, kruipt onder de huid, er ontstaat een angstig en dreigend gevoel over de toekomst: kun je wel boer blijven? En als je geen boer meer kunt zijn, wat ben je dan eigenlijk nog wel? Want veel meer dan bij mensen in loondienst, zijn werk en privé bij boeren met elkaar verweven, legt Hans de Witte uit. Hij is arbeidspsycholoog en hoogleraar aan de KU in Leuven en deed veel onderzoek naar de impact van baanonzekerheid. “Omdat bij boeren hun werk en leven één geheel zijn, ontstaat het gevoel dat wat je bént, bedreigd wordt. Dat is een enorm belastende situatie die tot allerlei mentale en zelfs lichamelijke klachten kan leiden.” Hij somt op dat mensen prikkelbaar kunnen worden of agressief, vermoeid door slechter slapen, angstig of depressief. Lichamelijk kunnen klachten als hoofd- of rugpijn ontstaan.

Ga je heroriënteren en leg de nadruk op de kwaliteiten die je hebt

Kunnen mensen zich wapenen tegen zulke gevoelens? “Dat ligt eraan in hoeverre je er invloed op hebt”, duidt De Witte. “Als de economie minder wordt, is reageren lastig. Stel dat Rusland de import van peren stil legt, wat moet je dan? Mailen met Poetin? Dat gaat weinig uithalen. Ook op beleid heb je als boer niet altijd invloed. Aanpassingen die nodig zijn voor het klimaat, worden breed gedragen door de samenleving, daar kun je als individu weinig tegen doen.”

Geen speelbal

Toch hoef je als boer geen speelbal te zijn van wat er om je heen gebeurt. “Mensen halen hun identiteit uit een groep. Bij boeren is dat helemaal sterk: wij zijn boeren en daar zijn we trots op. Vanuit die identiteit wordt het gevoel versterkt dat je zinvol werk doet. Zoek dus naar elementen die jouw identiteit verder inkleuren.” Concreet gezegd: benoem wat jouw sterke kanten zijn en onderzoek hoe je een positieve bijdrage kunt leveren aan het produceren van voedsel, gegeven de huidige situatie. Zo krijg je de controle terug over datgene wat eerst onbeheersbaar leek.

Dat raakt aan de positieve psychologie. Dit is een relatief nieuwe stroming binnen de traditionele psychologie die zich van oudsher vooral richt op problemen, gebreken en stoornissen. Door de focus te verleggen naar positieve zaken, naar iemands sterke kanten, zijn kracht en kwaliteiten, ontstaat weer ruimte voor plezier in werk en leven. Uitgangspunt is om niet te denken ‘wat is er verkeerd aan mij?’, maar om te denken ‘wat is er goed aan mij?’ Met deze aanpak verdwijnen de negatieve factoren weliswaar niet, maar je kunt er wel beter mee omgaan, waardoor je weer beter in je vel komt te zitten. En dat komt ook het bedrijf ten goede. Iedereen heeft sterke kanten en wie er even niet op kan komen, kan ze al dan niet met hulp van anderen ontdekken en uitbouwen.

Denk niet wat is er verkeerd aan mij?, maar denk wat is er goed aan mij?

Veel boeren zullen hierbij denken: ja, maar… “O, dat begrijp ik heel erg goed, dat ja maar”, zegt De Witte. “Alleen kom je er waarschijnlijk niet verder mee.” Onderzoek dat hij jaren terug deed naar boeren die niet verder konden op de manier zoals ze het altijd deden, leverde op dat velen na het nodige ja maar toch in staat bleken het roer succesvol om te gooien. “Er was een groep die met ecotoerisme aan de slag ging en er was een groep die kleinschaliger ging werken, op biologische grondslag. Niet dat iedereen dat moet gaan doen, ik bedoel te zeggen dat er mogelijkheden zijn om boer te blijven, alleen op een andere manier.” Hij adviseert tot slot: “Het is moeilijk, maar wees geen slachtoffer. Ga je heroriënteren en leg de nadruk op de kwaliteiten die je hebt. Het is namelijk niet niks om goed dieren te houden en voedsel te produceren, dat kan niet iedereen.”