Stikstofbeleid zorgt voor onzekere start van 2020

Inkrimpen van de veestapel, wel of niet extern salderen, uitkopen bij natuurgebieden, er is heel wat gaande op het gebied van stikstof. Plannen die vorig jaar zijn ingezet, krijgen dit jaar een vervolg. Hoe precies, en in welke mate, dat is niet duidelijk maar veel boeren knijpen hem behoorlijk.

Nog meer regels, soms versneld ingevoerd, maken het uitoefenen van het boerenvak complexer. Niet alleen worden de kosten hoger, sommige boeren vrezen dat ze op termijn de tent zelfs moeten sluiten omdat ze volgens de nieuwe regels te veel stikstof produceren.

2020 jaar van de waarheid?

Wordt 2020 het jaar van de waarheid? De meningen blijken verdeeld. Een deel van de boeren wacht af wat er gaat gebeuren. ‘Laat ze maar met een zak geld komen’, is een veelgehoorde uitspraak op de vraag of ze willen verplaatsen of stoppen. Tegelijk is het zó onvoorstelbaar dat ze vanwege zoiets ‘vaags’ als stikstof hun bedrijf zouden moeten opdoeken, dat ze er niet echt serieus rekening mee houden.

Niks doen en afwachten, is geen optie, een boerenbedrijf is niet even stil te zetten

Er worden net als anders plannen gemaakt en in het voorjaar gaan de aardappelen gewoon weer de grond in. Niks doen en afwachten, is geen optie, een boerenbedrijf is niet even stil te zetten tot er meer duidelijkheid is over de precieze uitwerking van het stikstofbeleid. Dat wil niet zeggen dat het intussen relaxed werken is. In het achterhoofd blijft de onzekerheid wel sluimeren.

Onderzoek naar stress

Niet weten waar je aan toe bent, bezorgt de meeste mensen een hoop stress. Allerlei onderzoeken hebben dat overduidelijk bewezen. Zo publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications in 2016 een onderzoek naar stress en onzekerheid.

45 mensen kregen in de vorm van een computerspel een stapel stenen te zien. Daar kon een slang onder zitten, of niet. Zat er wel een slang onder, dan kregen de deelnemers een elektrische schok op hun hand. Zonder slang, volgde die schok niet. De ene helft van de deelnemers wist vooraf al dat ze sowieso een schok zouden krijgen, de andere helft was de controlegroep. Bij hen was het zeer onzeker of ze wel of geen schok op hun handen zouden krijgen.

Het bleek dat alleen al die onzekerheid van alles teweegbracht wat in verband gebracht wordt met stress, zoals een verhoogde hartslag, zweten en pupilverwijding. Maar: de stress maakte ook dat ze ‘op scherp stonden’ en steeds beter werden in het spel. Ze konden gaandeweg beter inschatten of er wel of geen slang onder de stenen lag. Doordat de onderzoekers het spel echter steeds aanpasten, werd het nooit helemaal voorspelbaar, waardoor de stress nooit verdween. Boeren zullen dit herkennen, voor hen is het de overheid die aan de knoppen van het spel draait waardoor ze nooit zeker weten of er nou wel of geen slang onder de stenen ligt.

Zelf de controle hebben, is een fundamenteel menselijke behoefte

Geen controle hebben

Frenk van Harreveld is hoogleraar Sociale cognitie en gedragsbeïnvloeding aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doet onderzoek naar hoe mensen onzekerheid beleven en wat dit voor effect heeft op de manier waarop ze zich gedragen. “Onzekerheid wordt meestal ervaren als een gebrek aan controle. Mensen hebben het gevoel dat ze niet zelf achter het stuur zitten en dat wordt als heel vervelend ervaren. Zelf de controle hebben, is een fundamenteel menselijke behoefte en als je het niet of niet meer meer hebt, ga je proberen het terug te krijgen. Maar dat is niet altijd even makkelijk, want veel van wat je zou willen, ligt buiten je eigen invloedssfeer.”

Protesteren om controle terug te krijgen

Van Harreveld schetst de strategieën die mensen vervolgens hanteren. Ze gaan bijvoorbeeld geloven in iets of iemand die in hun ogen wél controle heeft zoals een god, of een overheid. “Al is dat in dit geval natuurlijk een beetje misplaatst want boeren hebben juist het gevoel dat deze overheid niét biedt wat ze nodig hebben, namelijk zekerheid.”

Hoewel het niet als zodanig is onderzocht, kan Van Harreveld zich voorstellen dat protesteren ook zo’n manier is om de controle weer terug te krijgen. “Dat sommigen wel gaan demonstreren en andere niet, is vermoedelijk omdat de ene persoon meer behoefte heeft aan controle dan de ander.”

We schatten de kans op ellende bij een ander altijd groter in dan bij onszelf

Bedrijfsvoering omgooien

Hij ziet meer manieren waarop boeren proberen de controle weer in eigen handen te krijgen. “Je bedrijfsvoering omgooien en op een andere manier gaan werken.” En dan zijn er nog de boeren die ogenschijnlijk niets doen, zij werken gewoon door en zien wel wat er gaat gebeuren. Ook dat is een manier, denken dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen, dat het allemaal wel goed komt. “Onvoorspelbaarheid ervaren is heel onprettig maar de meeste mensen zijn van nature optimistisch van aard. Ze denken: mij overkomt dat niet, mijn bedrijf is anders, ik val heus niet om. We schatten de kans op ellende bij een ander altijd groter in dan bij onszelf. Dat is niet realistisch maar het is wel heel gezond om zo te denken, het houdt je op de been.”

Dit switchende onzekere beleid van de overheid maakt het alleen maar erger

Protesteren, het roer omgooien, gewoon doorwerken, het zijn dus allemaal zogenaamde coping strategies, manieren om te dealen met de heersende onzekerheid. Feit blijft dat onvoorspelbaarheid als buitengewoon onprettig wordt ervaren. “Het is zelfs nog vervelender dan slecht nieuws. Als de overheid meteen had gezegd: jongens, dit wordt het, dan was dat slecht nieuws geweest en dan waren er vast ook wel protesten geweest, maar dit switchende onzekere beleid, maakt het alleen maar erger.”

Melkveehouder Pieter: ‘Ik ben toe aan een nieuwe droom’ Toen Pieter Van der Valk 1,5 jaar geleden geld terugkreeg van de belasting, adviseerde zijn boekhouder om dat te investeren in fosfaatrechten. “Ik weet nog goed dat het me tegen stond in plaats van dat ik er blij van werd. De hele wereld schreeuwt om extensivering en dan zou ik juist het tegenovergestelde gaan doen? Ik zag dat niet goed komen. Intensiveren en productieverhoging is altijd het boerenantwoord geweest op de stijgende kosten. Door het beleid van nu is die groei niet meer rendabel. Tel daar de uitdagingen die op ons afkomen, zoals natuur, biodiversiteit en stikstof bij op en mijn perspectief is weg. Ik kan simpelweg niet aan de verwachting voldoen, omdat mijn verdienmodel dit niet toelaat. Vroeger hadden we een droom en maakten we een plan om die te realiseren, tegenwoordig hebben we een nachtmerrie en maken we een plan die te voorkomen. Mansholt zei: nooit meer honger. Het was een droom die groter was dan alleen de landbouw, maar waar de landbouw wel een cruciale rol speelde: de productie moest omhoog. Maar nu zijn we toe aan een nieuwe droom.” Pieter van der Valk houdt 125 melkkoeien in Ferwoude (Friesland), vlakbij een Natura 2000-gebied. – Foto: Foto: Anne van der Woude Vele mogelijkheden bij Natura 2000-gebied Zelf zit Van der Valk aan de rand van een Natura 2000-gebied maar hij ziet niet gebeuren dat hij daardoor geen kant meer op kan. Er zijn juist tal van mogelijkheden. “Er kwam 30 hectare grond te koop aan de rand van natuurreservaat de Workumerwaard. Heel goede akkerbouwgrond. Samen met collega’s en de provincie werken we aan een plan om de financieringsdruk op de grond te verlagen in ruil voor beheersbeperkingen. Dit noemen we dubbeldoel grond. Zo is er aandacht voor de natuur zonder dat er veel extra kosten zijn en kunnen wij boer blijven zonder verder te intensiveren. Die kant moeten we op volgens mij.” Proces van productieverhoging doorbreken Er zitten meer plannen in het vat. “Er is een project gestart om alle groen uit de regio tot grondverbeteraar te maken. Om opgeslagen kool- en stikstof uit functieloze gebieden terug te brengen naar productiegrond. Dat zijn nieuwe diensten die het doel van alleen voedsel produceren overstijgen. Nu word ik alleen betaald voor mijn output, maar als ik hiermee ook gewaardeerd word op mijn input, ga ik anders kijken naar het optimaliseren van mijn verdienmodel. Dan hoef ik niet meer alleen op output te sturen. Zo doorbreek je het proces van productieverhoging als standaard antwoord op de continu stijgende kosten.” Van der Valk vindt het best eng allemaal. “De weg is lang en onzeker en ik zal vast blunders maken. Toch werk ik liever om een droom te realiseren, dan aan het constant voorkomen van een nachtmerrie. En ik denk dat er heel veel zijn met mij die ook best bereid zijn anders te doen en te denken, zolang dit maar hand in hand gaat met het bieden van perspectief. Daar hebben we zelf ook een rol in.”

Varkenshouder Ronald: ‘Ik hoop dat alles wordt teruggedraaid’ Na 12 jaar samen met zijn ouders in de vof te hebben gezeten, staat het varkensbedrijf van Ronald van Leeuwen in Deurne (sinds januari dit jaar volledig op zijn naam. Als bedrijfshoofd heeft hij er zin in om het voort te zetten, het geharrewar rondom stikstof, verandert daar niets aan. “Wel heb ik een deel van de financiering naar voren moeten halen. Officieel is het zo dat in Brabant in 2028 strengere ammoniaknormen in zouden gaan maar dat wil de provincie zes jaar naar voren trekken. De rechter moet er nog een uitspraak over doen maar voor de zekerheid heb ik nu al een bedrag meegefinancierd dat voor 2028 op de planning stond. Dankzij de huidige hoge prijzen, is dat ook op te brengen.” Ronald van Leeuwen houdt 4.500 vleesvarkens in Deurne (Noord-Brabant). Daarnaast is er een akkerbouwtak van 6 hectare. – Foto: Bert Jansen Hoe hij de toekomst ziet? “Positief, zeker weten. Ondernemen is risico’s nemen en als ik er geen toekomst in zou zien, was ik er niet aan begonnen.” Maar ja, er speelt wel het een en ander. Zo is zijn bedrijf zowel in Limburg als Noord-Brabant omgeven door Natura 2000-gebieden. Bang om er weggesaneerd te worden, is hij echter niet. “Ik weet niet precies of ik in de gevarenzone zit, maar ik heb er nog niks over gehoord. Als ze me toch wel willen hebben, prima, mits ze met een fatsoenlijk bedrag komen want we moeten wel eerlijk met elkaar om blijven gaan. Het liefst blijf ik op deze plek zitten, want ik ben hier geboren en getogen. Oprukkende varkenspest Het is te hopen dat alles wordt teruggedraaid naar 2028 en dat we met werkbare wetgeving verder kunnen. De dreiging van inbrekende activisten en vooral de oprukkende varkenspest houden me ook vaak wakker. Daarom heb ik de fotograaf liever niet in de stal. De veiligheid en gezondheid van mijn dieren vind ik heel belangrijk.” Daarom vindt hij het ook lastig te bevatten dat sommige mensen voor zijn gevoel de sector weg willen hebben uit Nederland. “Vlees eten is een keuze, maar als we hier stoppen, wordt het vervolgens geïmporteerd uit landen waar de veiligheid en eisen lang zo hoog niet zijn dan hier. Is dat dan wat ze willen?” Hoopvol nieuwe jaar in Toch meent hij het begin van een omslag te zien. “In 2018 is meer vlees gegeten dan in 2017. Volgens mij zijn veel burgers al die negatieve berichtgeving beu aan het worden. Ze beginnen te denken: jaja, het zal allemaal wel. Hoe wil je anders die toename van de consumptie verklaren?” Al met al gaat Ronald het nieuwe jaar hoopvol in. “Ik heb plezier in mijn werk en ik geniet intens van mijn gezonde dieren. Mijn hart ligt hierin en ik laat me niet gek maken door alle reuring van een bepaalde groep die tegen veehouderij is. Er zullen altijd mensen zijn die het afkeuren wat je doet, of je nou varkenshouder bent of wat anders.”