’Vroeger had je wel tien opvolgers’

Een bedrijfsoverdracht houdt meer in dan een handtekening zetten. Boerderij schreef er veelvuldig over en ik denk niet dat het onderwerp inmiddels wel klaar is. De complexiteit is enorm, net als de emotionele gevoeligheid. Ging dat vroeger allemaal niet een stuk makkelijker, vraag ik mij wel eens af. Toen een bedrijf nog tien koeien had, een handvol varkens en een lapje grond?

Toen heette het generatiewisseling

Stapels onderzoeken uit de jaren vijftig gaan vooral over vaktechnische zaken. Zoveel kilo zaaizaad, zoveel kilo kunstmest en pas op met knollen voeren aan melkgevende koeien. Maar niets richtte zich specifiek op bedrijfsopvolging en hoe dat dan moest. Misschien was overname toen gewoon een formaliteit? Een hamerstuk?

Het advies was om zo vroeg mogelijk een opvolger te kiezen

Niet dus. Na langdurig digitaal snuffelen stuit ik op een rapport uit 1963 over generatiewisseling op boerenbedrijven. Zo noemde men destijds kennelijk de opvolging. Hoe de term ook was, het proces bleek niet eenvoudiger dan nu. Zo waren de gezinnen stukken groter en daarmee ook het aantal gegadigden voor het bedrijf. De ouders moesten daar wat mee. Een opvolger kiezen? Of het bedrijf splitsen en elk kind een stukje? Of de boel verpachten aan de kinderen. Er waren talloze mogelijkheden en ze hadden allemaal hun voors en tegens.

Het advies was om zo vroeg mogelijk een opvolger te kiezen, zodat andere kinderen wisten waar ze aan toe waren. Wie niet opvolgde, kon dan tijdig een studie kiezen en zich daar op richten. Ook moest tijdig duidelijk zijn wanneer het bedrijfshoofd van plan was te abdiceren. Die term, die slaat op vorsten die afstand doen van hun troon, werd echt gebruikt. Ik verzin het niet.

Vroege start overnameproces

Al die duidelijkheid was bedoeld om een financiële route uit te stippelen. Het benodigde vermogen werd namelijk groter en groter als gevolg van de mechanisatie, de toenemende schaalgrootte en het groeiende consumptiepatroon van mensen in het algemeen. Hoe eerder het overnameproces van start ging, hoe meer tijd de opvolger had om vermogen te vergaren.

Cijfers heb ik niet, verhalen over broers en zussen die hun erfdeel opeisten wel

Emoties bleven echter onbenoemd. Of het tussen kinderen onderling schuurde, weet ik dus niet, maar ik kan me niet voorstellen dat het altijd gezellig was. Neem alleen al de gezinsgrootte. Gezinnen met tien kinderen of meer waren niet ongewoon. Veel van hen hadden interesse in het bedrijf, maar niet iedereen kon het overnemen. En dan zou er niet met de vuist op tafel geslagen zijn? Cijfers heb ik niet, verhalen wel. Bijvoorbeeld over broers en zussen die hun erfdeel opeisten in plaats van het te gunnen aan de opvolger. Weg bedrijf.

Tegenwoordig zijn er niet meer zoveel opvolgers. De helft van de bedrijfshoofden van 55 jaar of ouder zit zonder. Gelukkig zit de andere helft mét. En gelukkig is er nu wel aandacht voor de sociaal-emotionele kant. De kans dat de overname slaagt neemt daardoor toe. Maar complex blijft het.