Verbeter de lactatiestart van koeien met deze tips

Op bedrijven waar koeien makkelijk afkalven en een vlotte en goede lactatiestart hebben, gaat veel goed in het management. Dat is op alle bedrijven haalbaar. Het advies luidt: zorg dat je de basis voor elkaar hebt. Dat is de sleutel tot een goede lactatiestart en je bespaart jezelf daarmee een hoop ellende en kosten.

Lees verderop in dit artikel: Snel koeien separeren en melken met de Cuddlebox
Ilse van den Meijdenberg is melkveehoudster in het Zeeuwse Zaamslag. Ze zet het werk rondom de 200 koeien grotendeels alleen rond. Zes jaar geleden kocht ze de Cuddlebox.

Alles draait om de periode waarin een koe afkalft

“De oorzaak van problemen rond het afkalven zit hem vaak in het management”, weet Mark van Kleef, zelfstandig dierenarts bij Klevet Koeienpraktijk. “Alles draait om de periode waarin een koe afkalft. Die bepaalt in grote mate of een koe het goed gaat doen tijdens haar lactatie of niet. Om een goede opstart te garanderen, komen we uit bij de basis, het management bij de close-upkoeien. Je kunt dit zodanig organiseren dat koeien geen hinder ondervinden in de periode rondom het afkalven.”

Het is geen rocket science om zoveel mogelijk obstakels weg te nemen voor koeien, al is er geen uitgewerkt plan dat voor elk bedrijf van toepassing is. Elk bedrijf heeft eigen omstandigheden. Toch is ook hier een van de meest genoemde adviezen van toepassing die ook tijdens de droogstand geldt: een voeropnamedip tijdens de dag van afkalven is niet te voorkomen, maar koeien moeten snel weer veel gaan vreten.

In de afkalfstal

Elke keer als een koe in een andere groep terechtkomt, duurt het twee dagen voor zij elke koe kent en aan de omgeving is gewend. “Elke verplaatsing is een stressfactor en dus een belemmering. Een belemmering heeft altijd gevolgen op het moment van afkalven en voor daarna,” zegt Van Kleef. Doe koeien daarom zo kort mogelijk voor afkalven het afkalfhok in, stelt hij. De koe op het laatste moment in het afkalfhok doen is niet alleen een praktische overweging, maar het geeft ook minder stress.

De onrust die koeien ervaren door de verplaatsing zorgt ervoor dat ze minder vreten. Terwijl het in de droogstand en rond het afkalven maar om één ding draait: een zo hoog mogelijke drogestofopname behalen. “Als je wacht met het verplaatsen tot de koe al bijna afkalft, dan hoef je je minder druk te maken om drogestofopname, want dan eet de koe al nagenoeg niks.”

Schone omgeving voor goede lactatiestart

Op sommige bedrijven bevinden de koeien die binnen drie weken moeten afkalven (close-upgroep) zich in een strostal. Maar op de meeste bedrijven is geen plek om koeien een week of langer in een strohok te doen. Als dat wel zou gebeuren, vervuilt de ruimte snel. Een schone en droge omgeving is van belang voor de koe en het kalf. Een andere eis aan de afkalfstal is dat een koe zich moet kunnen afzonderen maar dat ze de rest van de koppel wel moet zien. “De plek van afkalven speelt een grote rol bij het optreden van complicaties”, zegt rundveedierenarts Aron Coenders van DierGezondheidsCentrum Boven-Veluwe.

“Een koe wil zich afzonderen en wisselen van zijde. Daardoor gaat het kalf ook goed liggen. Bij koeien die in staat zijn om ruim te liggen en te wisselen van kant zie je minder problemen dan wanneer koeien aangebonden staan of afkalven in de ligboxen. Bovendien is het niet goed voor een kalf als het gelijk in aanraking komt met pathogenen die zich in de mest bevinden.”

Lees verder onder de foto

Vaarzen op juiste moment verplaatsen

Bij jonge dieren wil het afkalven nog wel eens stagneren door de hoeveelheid stress die het separeren veroorzaakt. “Vaarzen kunnen dusdanig gestrest zijn dat ze stoppen met persen. De uitdrijvingsfase is wel al in gang gezet. De nageboorte laat daarom wel los. Wanneer dit gebeurt, kunnen ongeboren kalveren stikken in de baarmoeder. Verplaats vaarzen daarom pas naar het afkalfhok als de pootjes van het kalf al te zien zijn. Dan is ze al dusdanig ver in de uitdrijvingsfase dat ze doorperst.”

Ten slotte dient er voldoende vers voer én een goede drinkwatervoorziening te zijn. Koeien moeten na afkalven snel veel water kunnen opnemen, dus een drinkbak met een klepel is niet geschikt.

Wanneer grijp je in?

90% van de koeien kalft zelf af. Maar er zijn ook complicaties en je moet weten wanneer het tijd is om in te grijpen.

Stelregel bij het afkalven is dat er vooruitgang moet zitten in de uitdrijvingsfase. Bij deze fase wordt het kalf zichtbaar en naar buiten geperst. “Bij vaarzen duurt deze fase twee tot zes uur en bij koeien één tot vier uur”, zegt Coenders. “Als je de klauwtjes ziet, moet er in de loop der uren vooruitgang in zitten. Als dat binnen twee uur niet het geval is, dan kan er wat aan de hand zijn. Bijvoorbeeld een afwijkende ligging, een te groot kalf of een draaiing van de baarmoeder. Om dit zeker te weten kun je met een schone handschoen voelen of je een kop en twee pootjes voelt. Is dat het geval dan kun je de koe nog een aantal uren geven. Als er bijvoorbeeld sprake is van een draaiing in de baarmoeder voel je slechte ontsluiting of zelfs helemaal geen kalfdelen. Dan grijp je in en bel je de dierenarts.”

Snel werken is hierbij belangrijk, want afhankelijk van de draaiing kunnen de slagaderen die van het kalf naar de baarmoeder lopen afknellen. Door een tekort aan zuurstof en bloed kan het kalf sterven. “Als de draaiing eruit is, kun je controleren of het kalf leeft. Dat doe je door te knijpen in de pootjes, er is dan een terugtrekreflex. Als het kalf leeft, kun je rustig een paar uur wachten. De meeste koeien gaan liggen en persen zelf het kalf naar buiten.”

Wees je bewust van je eigen kunnen en grenzen

Coenders benadrukt dat je bij twijfel beter te vroeg dan te laat kunt bellen met de dierenarts. “Als het je in twintig minuten niet lukt om te helpen met verlossen, dan lukt het ook niet binnen een uur. Wees je bewust van je eigen kunnen en grenzen. Signaleer het probleem en als het niet lukt om het in twintig minuten op te lossen: bel dan en blijf er verder vanaf.”

Eerst kalf weg of eerst koe weg?

Gangbaar is om eerst het kalf weg te halen en de koe nog in het afkalfhok te laten. Dat heeft alles te maken met ziektestatus op het bedrijf. “Ziektekundig is het slim om het kalf zo snel mogelijk weg te halen”, zegt Van Kleef. “Vooral op bedrijven waar paratuberculose of salmonella aanwezig is. Dat geldt al helemaal als het om een vaarskalf gaat. In andere gevallen kan het kalf iets langer bij de koe blijven.”

Wel is het zo dat wanneer je het kalf bij de koe in het strohok laat, de koe de eerste uren nauwelijks naar het voer omkijkt, meldt Bertjan Westerlaan van Vetvice. Dat gaat niet samen met de intentie om koeien na het afkalven zo snel mogelijk weer aan het vreten te krijgen. Daarom heeft Vetvice de Cuddlebox ontworpen. “Van melkveehouders kregen we te horen dat het soms lastig is om genoeg biest te winnen van vaarzen. Stress is een onderschatte factor bij koeien. De Cuddlebox stelt elke veehouder in staat om een koe na het afkalven zo snel mogelijk te melken, haar te laten vreten en het kalf direct biest te voeren. Als je voer op het kalf legt, dan vreet de koe dat op terwijl ze haar kalf aflikt. Op die manier stimuleert je de voeropname na afkalven”, zegt Westerlaan.

Melk een pas afgekalfde koe snel

Een pas afgekalfde koe moet snel gemolken kunnen worden. “Elk uur dat de biest langer in de koe zit gaat de kwaliteit achteruit. Je moet haar daarom binnen twee uur melken en de biest aan het kalf hebben gegeven. Zorg ervoor dat je de voorzieningen om dat snel, veilig en hygiënisch te doen voor elkaar hebt”, aldus Van Kleef.

Stalinrichter Spinder produceert en verkoopt de Cuddleboxen. In Nederland en andere West-Europese landen zijn er tientallen in gebruik. “Vooral vaarzen zijn rustiger tijdens het melken van de biest”, zegt Rudmer Hilverda van Spinder. “Als melkveehouders de box eenmaal hebben aangeschaft en het gemak hebben ervaren van het feit dat één persoon in één minuut een koe vast kan zetten (zie kader) raken mensen snel enthousiast.” De Cuddlebox kost compleet inclusief 2 uitschuifbare draaihekken, 4 standpalen en 1 vangfronthek € 2.350 exclusief btw.

Uit de afkalfstal

Zoals gezegd is er op de meeste bedrijven geen ruimte om kalfkoeien een week in een strohok te houden. Het is volgens Van Kleef wel aan te bevelen om verse koeien minimaal een dag in het strohok of een opstartgroep te houden. Als de nageboorte eraf is, de koeien hongerig zijn en geen symptomen van melkziekte hebben, kunnen ze weer bij de koppel.

Lees ook: Hooi als oplossing voor betere start lactatie