‘Meerdere kinderen, maar geen opvolger’

Aan de keukentafel vertelt hij zijn ondernemersverhaal. Over hoe hij begon in het ‘oude boetje’ van zijn ouders. Een paar hectare land, een paar koeien, wat oude machines, dat was het. Zijn vader raadde hem nog aan: “Zoek een baan bij een baas, dan heb je het veel beter.” Maar hij zette toch door. Hij moest en zou boer worden. Terugkijkend zegt hij: “Ik heb dag en nacht gewerkt, want ik had een doel en dat moest en zou ik halen.”

Op mijn vraag of hij zijn doel gehaald heeft, antwoordt hij bevestigend. “Meer dan dat zelfs.” En als ik om me heen kijk, zie ik inderdaad een modern bedrijf waar menig ondernemer zijn vingers bij zou aflikken. So far, so good. Deze vroeg-60-er is nog lang niet van plan om het rustiger aan te doen. Teveel plannen en nog een bak energie.

Geen opvolger

Maar er dreigt een spaak in het ondernemerswiel gestoken te worden. Een lastige, die ik in meer situaties tegenkom. Want deze boer is gezegend met kinderen die inmiddels de volwassen leeftijd hebben bereikt. Een aantal van hen heeft in de afgelopen jaren regelmatig meegewerkt op het bedrijf en is tot de conclusie gekomen dat zij vader en moeder niet gaan opvolgen.

Wat doe je, als je weet dat jij de laatste bent die de boerderij heeft voortgezet?

Dat komt zoals gezegd vaker voor en de redenen zijn uiteenlopend: het ouderlijk bedrijf kan te klein of te gedateerd zijn, de bedrijfslocatie biedt geen mogelijkheden, de samenwerking met ouders loopt vast of men ziet voor zichzelf geen toekomst in de landbouw. Maar ook financiële oorzaken of beperkende maatregelen vanuit de overheid kunnen hierbij een grote rol spelen.

Stoppen hard gelag

Wat doe je, als je weet dat jij de laatste bent die de boerderij heeft voortgezet? Als je je levenswerk niet gaat overdragen aan de volgende generatie? Ga je stug door? Wat als jij zo graag je bedrijf had overgedragen aan je zoon of dochter, maar het is niet voor je weggelegd? Raak je gefrustreerd? Wat als het bij andere familieleden of de buren wel lukt? Word je jaloers? Wat als je straks geen praktiserend boer meer bent? Mis je een doel in je leven?

Voor de boer met wie ik in gesprek ben, komt het besef geen opvolger te hebben hard aan

Verdriet, teleurstelling of vertwijfeling kunnen om aandacht vragen. Voor menig ondernemer is stoppen met het bedrijf een hard gelag en wellicht een emotionele gewaarwording. Vaak heeft het tijd nodig om de situatie te aanvaarden en na te kunnen denken over hoe je zelf verder wilt. Anderen voelen zich misschien wel opgelucht en blij dat ze straks van de verantwoording af zijn. Ze raden hun kinderen aan iets anders te gaan doen, zoals de vader van de boer in dit voorbeeld deed.

De toekomst

Hoe je het ook wendt of keert: geen opvolger hebben, betekent vaak dat je een andere koers gaat varen. Misschien nog niet nu meteen, maar wellicht op termijn. Gas terugnemen, rustig aan afbouwen, samenwerken met een collega, of abrupt stoppen. Het goede nieuws is dat ook zonder opvolger een fijne toekomst mogelijk is. De vraag hierbij is hoe je deze gaat invullen.

Voor de boer met wie ik in gesprek ben, komt het besef geen opvolger te hebben hard aan. Het is zo anders dan hij gehoopt had. “En toch ben ik blij dat ik niet bij een baas ben gaan werken”, zegt hij peinzend. “Ik heb een prachtleven gehad en eigenlijk is dat nog steeds zo.”