Hoe het milieu een zorg werd

Nederland schrok in de jaren zeventig van de vorige eeuw op van verschijnselen als zure regen, gifgrond en drinkwaterverontreiniging. Kortom, van milieuvervuiling. De landbouw werd medeschuldig bevonden en de overheid trof maatregelen. Inmiddels is de aandacht verschoven van lokale naar mondiale milieuproblemen als de klimaatverandering. De oplossing zit ‘m in samenwerking, tussen landen, bedrijven, boeren en consumenten wereldwijd.

De wereld werd ruw wakker geschud door het rapport ‘Grenzen aan de groei’, dat de Club van Rome in 1972 uitbracht. Met computerprognoses werd bij ontwikkelingen als bevolkingsgroei en toenemende industrialisatie, de uitputting van grondstoffen, grootschalige verontreiniging en een ontoereikende voedselproductie voorzien. ‘Computers berekenden dat het rond 2050 goed fout zou gaan met de aarde, als de trends door zouden zetten’, vertelt Kris van Koppen,universitair hoofddocent Milieubeleid aan Wageningen University.
De oliecrisis, die in 1973 uitbrak, droeg bij aan het besef dat de voorraden grondstoffen eindig zijn.Bovendien werden de gevolgen van vervuiling door industrie en landbouw steeds meer zichtbaar in de vorm van bodem- en waterverontreiniging. Het milieubewustzijn was geboren.

Buizerd
‘De eerste groene golf rondom milieu ontstond eind jaren zestig en zwol aan in de jaren zeventig’, schetst Van Koppen. De Nederlandse overheid kwam in 1972 met de UrgentieNota Milieuhygiëne. Ook zagen veel actiegroepen als Milieudefensie, Aktie Strohalm en Stichting Natuur & Milieu het levenslicht.De Wageningse landbouwhogeschool bood vanaf 1971de studierichting Milieuhygiëne aan, de eerste volledige ingenieursopleiding op dat gebied.Onderzoekers brachten toen vooral de vervuiling van lucht, water en bodem en de gevolgen daarvan in kaart. In Wageningen toonde hoogleraar toxicologie Jan Koeman aan dat de roofvogelpopulatie in Nederland achteruit ging door het gebruik van persistente bestrijdingsmiddelen als DDT, die zich ophopen in de voedselketens. ‘Koeman zette al vroeg in op een verbod, dat er inderdaad kwam. Het heeft geholpen. Tegenwoordig kun je nergens op het platteland rijden of er zit wel een buizerd langs de weg’, aldus Van Koppen.

Zure regen
Andere schadelijke gevolgen van de intensieve landbouw werden in Nederland eveneens snel zichtbaar. Zoals de drinkwaterverontreiniging door doorsijpelende mest. ‘De mestwetgeving is daar een uitvloeisel van’, verklaart Van Koppen. Ook problemen als verzuring en vermesting, veroorzaakt door de ammoniakuitstoot, leidden tot inspanningen om de milieubelasting terug te dringen. Met zoveel succes dat sceptici achteraf kunnen beweren dat zure regen slechts een mythe was. Van Koppen reageert: ‘Dat de verzuring niet tot massale bossterfte heeft geleid, komt doordat er op tijd maatregelen zijn genomen. De uitstoot van onder meer zwavel- en stikstofoxiden en,wat de landbouw betreft, ammoniak is enorm teruggedrongen.’
Het Wageningse onderzoek richtte zich in de jaren tachtig steeds meer op milieubeleid. Daarbij ging het niet alleen om wetgeving, maar ook om bedrijven en consumenten. ‘In de zeventiger jaren was het idee: bedrijven zijn fout en de overheid moet ingrijpen. Nu gaat het om samenwerken aan een positieve, duurzame relatie met het milieu, waarbij het besef leeft dat iedereen nodig is’, legt Van Koppen uit.

Duurzaam
Door de jaren heen is de aandacht steeds meer verschoven van lokale naar mondiale milieuproblematiek. De term ‘duurzame ontwikkeling’ dook voor het eerst op in het Brundtland-rapport in 1987. Ook drong de wereldomspannende dreiging van de aantasting van de ozonlaag en het broeikaseffect langzaam door. In de jaren negentig bereikte de tweede ‘groene milieugolf’ haar hoogtepunt. De Nederlandse overheid trok internationaal het voortouw met een vooruitstrevend milieubeleid.
‘De landbouwsectorstribbelde altijd tegen. Maar er is wel een bredere bedrijfsopvatting ontstaan waarin de zorg voor milieu en landschap naast de zorg voor het bedrijf staat’, tekent Van Koppen aan. In de tuinbouw is er mede dankzij de strenge milieuwetgeving een innovatienetwerk ontstaan. Dat is gunstig voor de export van Nederlandse kennis en technologie, zeker nu veel landen de broeikasgassenuitstoot willen terugdringen.

Schuitje
Helaas zat er geen continuering in het milieubeleid van de Nederlandse overheid, stelt Van Koppen vast. ‘Dat is funest geweest. Op sommige punten fietst Nederland inmiddels achteraan in het Europese peloton.’Bedrijven als Philips, Albert Heijn, Triodos en ASN Bank hebben het stokje overgenomen.‘Een multinational als Unilever is zelfs medeoprichter van het Marine Council for Stewardship voor duurzame visvangst.’
De derde milieugolf komt eraan, denkt Van Koppen. ‘Mondiale problemen als ontbossing, klimaatverandering, en de uitputting van de olievoorraad en de visstand zullen hoogstwaarschijnlijk ernstige crises veroorzaken. Voor een deel gebeurt dat al, zoals bij de huidige hongersnood in de Hoorn van Afrika.’ Maar landen en bedrijven zullen als gevolg daarvan internationaal gaan samenwerken en belangrijke stappen zetten, gelooft hij. ‘Het is belangrijk dat mensen zien dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. De publieke aandacht stijgt nog steeds. Mensen maken zich toch zorgen over de wereld die ze hun kinderen nalaten.’