Hans Tjalma (74), oud-veehouder in Koudum (Fr.), heeft honderden foto's gemaakt van boerenprotestuitingen. 'Ik had het gevoel dat ik iets moest doen.' – Foto’s: Anne van der Woude BoerenlevenAchtergrond

‘Protest is nog steeds nodig’

Als oud-veehouder is Hans Tjalma nog altijd betrokken bij boeren. Mede daarom fotografeerde hij omgekeerde vlaggen. ‘Boeren krijgen overal de schuld van.’

Pagina’s vol omgekeerde vlaggen, spandoeken en protestborden. Met een dubbel gevoel bladert de 74-jarige Hans Tjalma uit het Friese Koudum door zijn fotoboeken. Maanden was hij bezig om de ruim 900 foto’s die hij in 2019 maakte, in te plakken. Nu is hij klaar. “Wat er allemaal gebeurt met boeren, dat raakt me echt heel erg”, zegt hij. “Al dat onrecht, ik had het gevoel dat ik iets moest doen. Dat werd het fotoproject.”

Onrecht en tegenslag, daar kan Hans over meepraten. Hij groeide op een gemengd bedrijf op. Om hem de ruimte te geven, kocht zijn vader voor hem een eigen boerderij van 45 hectare en 70 melkkoeien. “De vorige eigenaren moesten door de komst van de melkquotering stoppen. Niet lang daarvoor hadden ze nog een nieuwe stal voor de koeien gezet.”

Hans zat amper op zijn nieuwe stek, toen diezelfde stal ineens in elkaar stortte. “Het bleek dat de aannemer het verprutst had. De muren waren niet verankerd, ze vielen zomaar opzij. Dat konden wij niet weten toen we het bedrijf kochten, want aan de buitenkant zag je er niets van. Er is een rechtszaak over geweest, met als uitkomst dat alles hersteld moest worden.”

Hans Tjalma (74), oud-veehouder in Koudum (Fr.) heeft veel foto's gemaakt van boerenprotestborden en omgekeerde vlaggen. Hij blijft fotograferen.
Hans Tjalma (74), oud-veehouder in Koudum (Fr.) heeft veel foto’s gemaakt van boerenprotestborden en omgekeerde vlaggen. Hij blijft fotograferen.

Moeilijke tijd

Toen dat klaar was, brak er opnieuw een moeilijke tijd aan. Hans’ dochter werd ziek, ze kreeg anorexia. “Een rotziekte”, zo vat hij de eetstoornis samen. “We zijn nog in Amerika geweest voor behandeling, maar het hielp niet. Op het dieptepunt woog ze 32 kilo. Nog altijd is de ziekte niet helemaal onder controle.” Het trok een zware wissel op Hans, die intussen ook nog een bedrijf had dat hij aan de gang moest houden. “Mijn gezin is uiteindelijk helemaal uit elkaar gevallen”, zegt hij terugkijkend. “Met mijn kinderen heb ik weinig contact meer en nadat mijn huwelijk strandde, moest ik de boerderij verkopen. We waren namelijk in gemeenschap van goederen getrouwd en zij had recht op de helft.”

Hans ging reizen, bezocht onder andere agrarische bedrijven in Duitsland en Roemenië. “Het boerenleven is daar heel anders dan hier. Al die regeltjes, die hebben ze daar niet.” Terug in Nederland vond hij werk bij de provincie. Eerst als kantonnier, later als brugwachter. De laatste jaren voor zijn pensioen werkte hij in de metaalsector als slijper. “Mooi werk, ik was er goed in. Maar je krijgt wel met giftige stoffen te maken.”

Een van de fotoboeken waarin Hans zijn foto's overzichtelijk inplakte. Intussen blijft hij fotograferen, want nieuwe vlaggen en protestborden duiken alweer op.
Een van de fotoboeken waarin Hans zijn foto’s overzichtelijk inplakte. Intussen blijft hij fotograferen, want nieuwe vlaggen en protestborden duiken alweer op.

Omgekeerde vlaggen

De Arbocatalogus Bouw en Infra geeft aan om wat voor stoffen dat zoal gaat: ‘In het slijpsel kunnen giftige of kankerverwekkende metalen of metaalverbindingen aanwezig zijn zoals bijvoorbeeld beryllium, cadmium, cadmium- en nikkeloxiden.’ Hans: “Van een kennis bij de waterzuivering hoorde ik dat ze daar niet al die stoffen eruit kunnen halen. Die komen deels in het grondwater terecht. Bij een boer een paar dorpen verderop werden de koeien ziek. Van vervuild slootwater, zei hij. Bij de rechtbank geloofde niemand dat. Ik wel, maar als boer begin je niks tegen de grote industrie. Als boer trek je altijd aan het kortste eind.”

Het was precies dat machteloze gevoel dat in 2019 opnieuw bovenkwam bij de boerenprotesten. Hij leefde mee met zijn oud-collega’s die per tractor naar Den Haag reden. De omgekeerde vlaggen grepen hem nog meer aan. “Ik ben zelf geen boer meer, maar ben wel nog altijd ontzettend met boeren begaan. Ik vind het zó onrechtvaardig wat er met ze gebeurt. Boeren kunnen zich niet verweren en daarom krijgen ze overal de schuld van. Van vervuild grondwater, vervuild milieu en het verdwijnen van weidevogels. En dus komen er regels, regels en nog meer regels die boeren belemmeren. Ik maak me zorgen over ze, op veel bedrijven gaat het volgens mij niet goed. Waar vroeger alles strak in de verf zat, ziet het er nu verwaarloosd uit. Dat klopt niet.”

Rijen omgekeerde vlaggen, in 2019 waren ze overal in het land te zien. Hans was en is erg betrokken bij boeren en legde hun protestuitingen vast.
Rijen omgekeerde vlaggen, in 2019 waren ze overal in het land te zien. Hans was en is erg betrokken bij boeren en legde hun protestuitingen vast.

Huilend weggegaan bij boer

Tijdens zijn fotoronde door het land sprak hij met verschillende boeren over hun omgekeerde vlag en het persoonlijke verhaal erachter. “Bij één boer ben ik huilend weggegaan. Het was zó naar hoe hij in de knel zat. Ik voelde zo met hem mee.” Gefrustreerd is hij over het verschil met Duitsland. “Net over de grens kan en mag alles en hier niks. Dat is toch…” Hij komt woorden tekort en zegt dan: “Dat onrecht, ik vind het verschrikkelijk.”

De omgekeerde vlaggen zijn grotendeels verdwenen. De problemen zijn echter niet minder geworden. Neem de mestcrisis waarbij boeren hun mest tegen torenhoge kosten af moeten zetten. Hans volgt alles op de voet, want je kunt de boer wel uit de boerderij halen, maar de boerderij niet uit de boer. Tot in zijn tenen is hij betrokken bij wat nog altijd ‘zijn sector’ is.

Een van de foto’s van Hans.

Blij met fotoboeken

Hij steunt alle boerenacties, maar erkent ook dat de vlaggenactie niet veel geholpen lijkt te hebben. “En toch ben ik blij dat ik mijn fotoboeken gemaakt heb. Zodat het niet vergeten wordt. Trouwens, bij Drachten zie je alweer nieuwe vlaggen. Protest is nog steeds nodig.” Niet dat hij denkt dat er niets hoeft te veranderen. “Ik denk dat bedrijven door omstandigheden uit hun voegen zijn gegroeid. 70 melkkoeien is een prima aantal. Groter had niet gehoeven, dan hadden we de huidige problemen misschien wel niet gehad. Maar iedereen stimuleerde die groei, wie heeft er dan schuld aan?”

Hoezeer hij ook begaan is met de sector, Hans is blij dat hij zelf geen boer meer is. “Ik ben bang dat ik in de gevangenis zou komen, omdat ik zo boos ben over het onrecht. De grote industrie wordt nauwelijks aangepakt. In plaats daarvan krijgen boeren overal de schuld van.”