‘De urgentie van het vasthouden van water neemt toe’

De klimaatverandering brengt in Nederland grotere weersextremen met zich mee. Langere perioden van grote droogte, afgewisseld met korte pieken met enorm veel neerslag. Op beide zaken is ons watersysteem eigenlijk niet ingericht. Van oudsher zijn wij gewend om de neerslag die in de herfst en de winter valt, zo snel mogelijk af te voeren: via drainage, sloten, vaarten en gemalen richting de grote oppervlaktewateren en uiteindelijk de zee. Weg is weg!

Er bleef in het voorjaar en de zomer altijd wel voldoende water voorhanden, voor de gewassen, de drinkwatervoorziening, de natuur, de scheepvaart en de recreatie. En kwam de nood aan de man, dan kon je makkelijk irrigeren of beregenen uit oppervlaktewater of uit de grond.

Langere drogere perioden

Die situatie is de afgelopen jaren omgeslagen. Recorddroge zomers volgen elkaar op en de vraag naar water neemt toe. Steeds vaker komt het voor dat drinkwaterbedrijven ’s zomers moeite hebben om iedereen van drinkwater te voorzien, dat in bepaalde regio’s beregeningsverboden worden ingesteld en dat in de grote rivieren te weinig waterafvoer is voor de scheepvaart.

De Deltacommissaris heeft al enkele jaren geleden ‘het vasthouden van water’ toegevoegd aan zijn takenpakket, naast ‘droge voeten’ en ‘schoon water’. Ook in Den Haag en Brussel is het belang van een grotere beschikbaarheid water in vooral de droge maanden geland. Bestaande regelgeving wordt aangescherpt en nieuwe is op komst, inclusief meldings- en vergunningsplichten voor onttrekkingen van water.

Gevolgen van lage grondwaterstanden

Voor boeren zijn neerslagtekorten en lage grondwaterstanden om verschillende redenen een probleem. De opbrengst van de gewassen daalt en weilanden leveren minder gras op voor het vee. Ook treedt bodemdaling op, waardoor aan het maaiveld schade aan gebouwen kan ontstaan en houten paalfunderingen komen droog te staan, met paalrot als mogelijk gevolg. Daarbij treedt in de veenweidegebieden door oxidatie van het droogstaande veen een enorme extra uitstoot van methaan en CO₂ op. Een bijkomend nadeel van een lage grondwaterstand in en bijkomend nadeel van een lage grondwaterstand in Zeeland, Friesland en de polders van het westen van het land de polders in het westen van het land is zoute kwel vanuit de diepere ondergrond. Voor bepaalde teelten is dat al snel een probleem.

Water opslaan voor later

Er valt in Nederland op jaarbasis nog steeds heel veel neerslag. Veel meer dan wij met z’n allen nodig hebben. Alleen valt het – meer dan vroeger – in pieken en dalen. Daarom wordt het steeds belangrijker om er bewust mee om te gaan en in tijden van overvloed voor magere tijden te sparen. 2023 is hier tot nu toe een perfect voorbeeld van. Tot mei is er buitensporig veel regen gevallen. Het neerslagtekort waarmee we 2022 afsloten, was opgelost en voor het eerst in lange tijd hadden we even een neerslagoverschot. Nu, nog geen twee zeer droge maanden later, is het neerslagtekort al groter dan de afgelopen jaren. Het tekort stijgt even snel als in het droge recordjaar 1976.

Oplossingen voor vasthouden water

Er is een breed scala aan mogelijke oplossingen voor het beter vasthouden van water. De overheid zet onder andere in op kleinschalige opslag bij watergebruikers in bijvoorbeeld een waterton, waterberging in oppervlaktewateren door peilopzet en verschillende ruimtelijke oplossingen. Zoals het vernatten van natuur, het herstellen van natuurlijke beeklopen, infiltratie en het aanleggen van strategische grondwaterreserves in de diepe ondergrond. In stedelijke gebieden denkt men vooral aan het afkoppelen van regenwaterafvoer van het riool en in plaats daarvan opslaan in lokale ondergrondse wateropslag en waterbekkens of infiltreren, bijvoorbeeld door de aanleg van Water Afvoer Drainage en Infiltratiesystemen (wadi’s).

Appeltje voor de dorst

Niet iedereen heeft voldoende ruimte op het maaiveld om een waterberging aan te leggen, maar ondergrond is er nog voldoende. Infiltratie en opslag in de bodem van overtollig regenwater in natte tijden levert letterlijk een appeltje voor de dorst op in droge perioden.

Door infiltratie stijgt het grondwaterpeil, wat een positief effect heeft op de gewassen en verzilting van onderaf tegengaat. Voor infiltratie is een combinatie van kennis en techniek nodig. Kennis over waar exact je het beste water kunt opslaan én de technieken om water te infiltreren en weer op te pompen.

Zo’n infiltratiesysteem is vrij eenvoudig te realiseren en kan op een bestaand drainagesysteem worden aangesloten. Het neemt minder dan 1 m² ruimte aan maaiveld in – de grootte van een putdeksel – en heeft – met een zonnepaneel als stroomvoorziening – nauwelijks gebruikskosten. Hiermee ben je minder afhankelijk van andere partijen als het gaat om water voor eigen gebruik. Ook als het lang niet regent.