De magie van het Twentse land

Magie was een paar eeuwen geleden heel belangrijk op het platteland. Veel objecten van toen zijn bewaard gebleven, maar slechts weinig mensen kennen de betekenis ervan nog. Met het project Boerenmagie willen Twentse plattelandsondernemers de geschiedenis van de magie weer meer onder de aandacht brengen.

De Twentse erven van een paar honderd jaar geleden hadden allemaal tekens die met magie te maken hadden. Zoals geveltekens, stiepeltekens (versieringen op de verbindingsbalk tussen twee schuurdeuren), nokken van huizen of zelfs de beplanting. Het grootste deel is bewaard gebleven, maar veel mensen kennen de betekenis erachter niet meer. Dat moet anders, vindt Jan Bornebroek uit Enschede. Hij heeft het boek Boerenmagie gemaakt, waar veel foto’s en achtergrondinformatie in staan.

Negen plattelandsondernemers in Oost-Nederland hebben zich verenigd en willen meer gaan vertellen over de magie op het Twentse en Achterhoekse platteland. Want die magie is op veel plekken terug te vinden. Neem bijvoorbeeld de nokken van huizen. Tegenwoordig zit daar meestal geen betekenis meer achter, maar tussen de zeventiende en de twintigste eeuw zei een nok veel over een boerderij.

Het is voor leken maar een stukje hout in een bepaalde vorm. Maar van oorsprong heeft het een speciale betekenis. Het moest onheil afweren, zoals bliksem en heksen, maar ook de vruchtbaarheid bevorderen. Ook het geloof speelde een rol. Aan veel nokken zit een kruis. Dat is een onheilafwerend teken, maar is ook een uiting van het geloof. Katholieke boeren hadden allemaal een kruis aan de nok van hun boerderij. In de zeventiende eeuw gingen zogenaamde klopjes, ongehuwde dames die voor de kerk werkten, langs de deuren als er een katholieke priester in de buurt was en er een illegale eredienst plaatsvond. Ze wisten precies langs welke boerderij ze moesten, want de protestanten hadden geen kruis aan de nok.

Om heksen buiten de deur te houden, hadden veel mensen een heksenbal aan de schouw. In veel historische boerderijen zit die er nog. Mensen geloofden dat heksen via de schoorsteen naar binnen kwamen. Zo’n heksenbal zou ze afschrikken.

Ook beplanting had vaak een betekenis. De lindeboom staat nog voor veel Twentse boerderijen. Deze werd altijd gezien als de goede boom. Linden werden in groepjes bij elkaar gezet. Altijd in oneven aantallen, want even aantallen zouden ongeluk brengen. Eiken zie je bijna niet. Onweer slaat bijvoorbeeld sneller in een eik dan in een linde. Maar de lindeboom werd ook gezien als een heilige boom. Er werden vergaderingen onder gehouden en er werd rechtgesproken. Traditioneel werd bij een middagslaapje van de boer een blad van de lindeboom over zijn ogen gelegd om goed te kunnen rusten.

Jan Bornebroek heeft onderzoek gedaan naar boerenmagie. Hij fotografeerde 511 geveltekens en 108 stiepeltekens. Een stiepel is de verbindingsbalk tussen twee schuurdeuren. Bornebroek heeft zich verdiept in de geschiedenis en herkomst ervan en dit vastgelegd in het boekje Boerenmagie.
Dat boekje is de basis voor het project Boerenmagie op het Twentse platteland. Negen ondernemers doen eraan mee. Zij hebben op hun erf tekens gemarkeerd die de magie benadrukken, maar ook in de natuur. Veel bomen en planten staan er van oudsher. Overal zijn bordjes neergezet met betekenis ervan. Bezoekers kunnen er rondwandelen en lezen wat voor gedachte erachter zat.

Het is de bedoeling dat mensen hierdoor kennismaken met de magie van het platteland. Dat kan door naar een van de negen deelnemende bedrijven te gaan en te zien wat voor magische objecten er zijn. Want het is allemaal aanwezig, maar veel mensen zijn vergeten wat het is.

Boerenmagie

Boerenmagie is een samenwerkingsverband van bedrijven en instellingen uit de recreatiesector op het platteland van oostelijk Nederland; zeven in Twente, een in de Gelderse Achterhoek en een in Salland. Naast de VVV gemeente Tubbergen en museum De Scheper in Eibergen zijn het vooral kleine bedrijven die zich meestal niet goed profileren.

Daarom doen ze mee aan het Boerenmagie-project, dat voor deze bedrijven heel geschikt is. Want vrijwel alles wat ze ervoor nodig hebben, is al in het landschap aanwezig. Grote investeringen zijn dus niet nodig.

De deelnemende bedrijven geven aan het project ieder een geheel eigen invulling die past bij het specifieke karakter en de mogelijkheden van het bedrijf. Dat kan variëren van magische (erf-)wandelingen of fietsroutes tot magische menu’s en kruidenworkshops.
Voor meer informatie over de deelnemende bedrijven zie www.boerenmagie.nl.