Aanpassen schoolboeken heeft geen prioriteit

“In het slachthuis werd haar kop er heel beschaafd machinaal afgehakt.” Zomaar een zinnetje uit een lesboek dat op een basisschool gebruikt wordt. Het is een taalles, kinderen leren in dit hoofdstuk nieuwe woorden zoals bacteriën, hoogstens en beschaafd. De woorden zijn gevat in een een conversatie tussen twee kinderen die praten over wie het laatste kippenpootje van de schaal mag opeten. “Dit pootje komt van een plofkip”, zegt Marloes. Ze legt uit wat dat is waarna Matthijs de schaal van zich afduwt, hij hoeft niet meer.

_{Lees verder onder de foto.}

Een onderdeel uit een taalmethode voor het primair onderwijs. Nieuwe woorden zijn verpakt in een dialoog over plofkippen.

Foutieve teksten in schoolboeken

Dit voorbeeld staat niet op zichzelf. Lesmateriaal voor met name de basisschool, bevat vaker tendentieuze en zelfs foutieve teksten. Ook foto’s en illustraties die de plank volledig misslaan, zijn schering en inslag. De stichting Agrifacts (Staf) deed vorig jaar onderzoek en stelde dat van de 200 bekeken lesboeken, er slechts eentje helemaal in orde was.

Boeren niet de enige die zich groen en geel ergeren

Hoe is het mogelijk dat lesmateriaal vol fouten en gekleurde informatie kan staan? Om te beginnen speelt het niet alleen bij landbouwonderwerpen. Zo klaagde het CIDI (Centrum informatie en documentatie Israël) meermaals dat schoolboeken antisemitische zinsdelen bevatten, in 2019 noemde de VN-rapporteur voor racisme dat het te weinig gaat over het koloniale en slavernijverleden Vrouwenorganisaties zien nog altijd veel meer mannen dan vrouwen in het lesmateriaal en mensen met een niet-Nederlandse achtergrond zien tot hun verbijstering liedjes voorbijkomen als ‘hankie pankie Shanghai’ om de ng- en nk-klank te oefenen. Boeren zijn dus zeker niet de enige die zich groen en geel ergeren.

Invloed op inhoud schoolboeken

Een oplossing is er niet een-twee-drie. Gemiddeld gaat een lesmethode negen jaar mee, boeken eerder herzien en opnieuw drukken, is duur. Niet alleen voor de uitgevers maar ook voor de scholen die het materiaal opnieuw zouden moeten aanschaffen terwijl ze doorgaans toch al niet dik in de centen zitten.

Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) laat weten zich niet te bemoeien met de inhoud van de boeken, scholen moeten zich houden aan de zogenaamde kerndoelen en hoe ze dat doen, is hun zaak. Kerndoelen zijn een omschrijving van wat leerlingen op een bepaald moment moeten kennen en kunnen. Het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling SLO stelt in opdracht van de overheid leerplannen op voor het behalen van de kerndoelen, maar de organisatie heeft evenmin invloed op in de inhoud van de lesboekjes.

Als de kerndoelen maar gehaald worden

Gäby van der Linde-Meijerink is onderwijskundige en leerplanontwikkelaar primair onderwijs bij het SLO en legt uit hoe dat gaat. “Uitgeverijen huren zzp’ers in om het lesmateriaal te schrijven. Die zijn daar helemaal vrij in, als de kerndoelen maar gehaald worden. Er is geen controle op hoe dat gebeurt.” Van de voorbeelden die Boerderij haar laat zien, over veelvuldig gifgebruik en de plofkip schrikt ze. “Hoezo ligt er een plofkip op die schaal en waar kan dat kind dat aan zien?” Het betreft taaloefeningen om nieuwe woorden te leren, maar daar had wat haar betreft best een ander, neutraler, stukje tekst onder kunnen liggen.

Of er van de tendentieuze inhoud iets blijft hangen? “Dat ligt aan het kind. Vooral de wat meer filosofisch ingestelde kinderen kunnen erover na gaan denken en als je ze niet laat zien dat er ook andere kanten aan zitten, dan kunnen ze hun eigen conclusies gaan trekken.”

_{Lees verder onder de foto.}

Fragment uit een lesboek over natuur en techniek waarbij gesteld wordt dat voor een goede oogst veel gif nodig is.

Corona

Van der Linde is naast onderwijskundige ook zelf juf. Ze weet uit ervaring hoe kinderen soms iets oppikken en er hun eigen draai aan geven. “Ze horen nu bijvoorbeeld van alles over het coronavirus maar wat blijft hangen is dat er een gevaarlijk virus is. Toen ik laatst verkouden was, hoorden ze alleen ‘virus’ en vroegen ze of ik doodging. Zoiets zou ook kunnen na het lezen van gekleurde teksten. Ze zien een trekker en denken: dat is een boer en die gebruikt dus veel gif. Terwijl dat helemaal niet zo hoeft te zijn. Of hij gebruikt iets plantaardigs, ik noem maar wat.”

Van de overheid valt op dit vlak niet veel te verwachten, die is druk met andere zaken. Door de coronapandemie is er het vermoeden dat sommige kinderen een leerachterstand hebben opgelopen. Het ministerie wil die wegwerken door de komende jaren in het onderwijs de nadruk te leggen op rekenen en taal. Deze maand is daarvoor het Nationaal Programma Onderwijs gelanceerd. Er is € 8,5 miljard vrijgemaakt waarmee scholen naar eigen inzicht leerachterstanden aan kunnen pakken. Volgens de SLO is het niet realistisch te denken dat het geld zal worden uitgegeven aan de ontwikkeling van inhoudelijk betere lesboeken, alles gaat naar het op peil brengen van de reken- en taalvaardigheden.

Heft zelf in handen nemen

Van der Linde: “We merken het zelf ook, het heeft geen zin nu bij de overheid aan te kloppen met andere onderwerpen, daar ligt gewoon de prioriteit niet.”

Ze raadt boeren en ouders daarom aan om het heft zelf in handen te nemen. “Laat altijd de uitgever van het lesmateriaal weten dat er fouten of tendentieuze dingen in staan. Als ze het niet weten, kunnen ze er ook niets aan doen. Misschien is het op korte termijn niet aan te passen, maar dan in elk geval bij een nieuwe druk.” En verder? “Stel voor om eens een excursie naar een boerderij te maken, houd op school een themaweek over boerderijen, kortom: wees zelf creatief. Kinderen mogen hun eigen mening hebben, maar niet op basis van eenzijdige informatie.”

Een schoolklas op bezoek bij een boer. Op deze manier leren kinderen van alles over landbouw en niet alleen dat wat in hun lesboeken staat. – Foto: Bert Jansen