Verbeterpunten rondom koelen van stallen

Zodra er weer hete dagen langskomen, krijgt het voorkomen van hittestress in de melkveehouderij weer volop aandacht. Hittestress is te voorkomen door een goede ventilatie en met actieve koeling, naast het nemen van een reeks managementmaatregelen.

Door luchtcirculatie ontstaat een verkoelend effect bij een luchtsnelheid boven de 2 meter per seconde. Gebeurt dat goed, dan is de gevoelstemperatuur voor de koe al met 7 graden Celsius te verlagen, blijkt uit Amerikaans onderzoek. Met de inzet van water kan de werkelijke, of de gevoelstemperatuur nog verder omlaag.

Meerdere ventilatie- en koelsystemen kunnen werken, maar belangrijk is dat aan de voorwaarden is voldaan benadrukt Jan van den Brink, klimaatspecialist bij ForFarmers. Samen met De Oosthof-dierenarts Henk van Ruitenbeek en vernevelingsleverancier Eddy Cornelissen heeft hij bijgedragen aan een overzicht van veelgemaakte verbeterpunten rondom verkoelende maatregelen. “De grootste fout is dat er helemaal niets gebeurt om hittestress tegen te gaan”, benadrukt Van Ruitenbeek.

Geen isolatie van het dak

Niet zozeer een fout, maar een belangrijke en ingrijpende tekortkoming is het ontbreken van dakisolatie. Isolatie geeft in alle jaargetijden voordelen en ook zeker tijdens de hitte in de zomer. Direct onder de platen kan het zo 60 tot 70 graden Celsius zijn op hete dagen. Onder de lichtplaten is het nog warmer.

• Neem isolatie zeker mee als de asbestgolfplaten vervangen gaan worden.
• Om directe instraling via het dak te voorkomen zijn er speciale lichtplaten op de markt.
• Grote ramen met veel warmte-instraling zijn te blinderen met behulp van latex of folie.

Niet goed voorbereid

Het gebruik van koelapparatuur kan prima in de melkveehouderij, maar vraagt voorbereiding en onderhoud.

• Denk in de winter al na over veranderingen in de ventilatie of verkoelende maatregelen nodig zijn.
• Maak koelsystemen met water in het najaar schoon en droog zodat het tegen vorst zijn bestand. Reinig en ontkalk de nozzles met een ontkalkingsmiddel.
• Zorg dat in het vroege voorjaar de koelinstallatie werkt. Laat het systeem proefdraaien zodat er nog tijd is om eventuele tekortkomingen aan te passen.

Verkeerde ventilatoren

Circulatieventilatoren zijn bedoeld om de luchtstroom in beweging te zetten. Deze ventilatoren kunnen geen tegendruk aan en bij plaatsing in de luchtinlaat kunnen ze elkaar tegenwerken.

• Laat de benodigde capaciteit en type ventilatoren voor de eigen situatie berekenen.
• Prioriteit voor luchtcirculatie hebben de wachtruimte, de droge koeien en de ruimte boven de boxen van de koeien.

Verkeerde plaats ventilatoren

Op papier ziet het er snel goed uit, maar de werkelijke luchtstroming is een stuk weerbarstiger. Dat kan komen door het verkeerde type ventilatoren, aantal en/of plaatsing. Zowel lengte- en als dwarsventilatie kan werken, mits passend bij de stal en aan de eisen van het systeem is voldaan.

• Plaats voldoende ventilatoren met de juiste afstanden tot elkaar. Zorg voor een rondgaande beweging in de stal.
• Hang de ventilatoren niet bij de voergang om uitdroging van het voer te voorkomen. Dat geeft meer kans op damslapers en verstoorde voeropname.
• Let bij gebruik van grote plafondventilatoren (HLVS) dat deze niet op de boxen of voerhek gericht staan. Het geeft veel luchtbeweging en koeien kunnen juist te dicht op elkaar gaan staan. Ook kan de lucht via de roosters tot putventilatie leiden. Voordelen zijn er vooral tijdens het voor- en najaar en op gewone zomerse dagen. Tijdens echte hitte wordt de warmte in de nok naar beneden gedrukt, wat zelfs een averechts effect kan hebben.

Aansturing apparatuur

Ventilatie en koeling moeten snel en correct reageren op de omstandigheden. Handmatig is goedkoop maar geeft veelal een te late reactie.

• Laat de ventilatie en eventueel aanwezige koeling aansturen door bijpassende klimaatapparatuur.
• Zeker bij het gebruik van actieve koeling via water is aansturing op basis van luchtvochtigheid nodig om te voorkomen dat het te vochtig wordt in de stal.
• Systemen op basis van de Temperature Humidity Index (THI) reageren behalve op temperatuur ook op luchtvochtigheid.

Problemen met water

Koelen met water gebeurt op meerdere manieren: van het nat maken van het dak tot de koeien zelf. Relatief nieuw is het gebruik van hogedruknozzles om door verdamping de lucht te laten afkoelen.

• Door het dak nat te maken ontstaat rondom de luchtinlaat een hoge luchtvochtigheid die via de ventilatie in de stal komt. De kans is kleiner als het water via een dakgoot wordt afgevoerd.
• Koeien nat maken met grove druppels kan, mits de luchtvochtigheid in de stal niet te hoog is. De huid moet wel tijd krijgen om op te drogen. Dat kan via een regeling of plaatsing in de stal. Het helpt ook voorkomen van smerige omstandigheden op roosters en in boxen. Het is oppassen dat koeien niet ‘nat’ de avond ingaan als het flink afkoelt.
• Hogedruknozzles moeten een zeer fijne nevel geven om te kunnen verdampen; de juiste druk en type nozzle zijn daarom belangrijk.
• Bij gebruik van hogedruknozzles moet er voldoende ventilatie zijn. Een goede plaats is daarom achter een ventilator. In varkens- en kippenstallen worden ze vaak voor de luchtinlaat geplaatst, maar in stallen met natuurlijke ventilatie is te weinig doorstroming voor een optimaal effect met tevens risico op teveel vocht ter plaatse. Laat het benodigd aantal en type nozzles bepalen door een deskundige op dit gebied.

Vroeg stoppen met maatregelen

Naast koelen en ventilatie is met management en voeding de impact van hitte te beperken. Denk aan het voermoment, veiligheden in het voer, beweiding en – zeker niet op de laatste plaats – voldoende en fris water. Juist na de hete periode zijn koeien kwetsbaar.

• Ga na de hitteperiode nog een week door met de voermaatregelen.
• Vergeet ook zeker de droge koeien niet; het is een groep die minder last lijkt te hebben van hitte, maar de gevolgen voor koe en kalf kunnen groot zijn.
• Water is en blijft het hele jaar een belangrijk aandachtspunt.