Tips voor het voorkomen en behandelen van mastitis

Uiergezondheid is essentieel voor het welzijn van de melkveestapel, de duurzaamheid van de melkproductie en de mate waarin een melkveebedrijf rendabel is. Een ontstoken uier produceert minder melk en levert dus minder rendement op. Een antibioticabehandeling is vaak noodzakelijk.

Bij mastitis dringen ziekteverwekkers, meestal bacteriën, van buitenaf de uier binnen, hechten zich aan het weefsel binnenin en veroorzaken een reactie van het immuunsysteem. De ziekteverwekkers kunnen op verschillende tijdstippen de uier binnendringen:

1. Als koeien liggen, raken ze het strooisel en kunnen bacteriën via de speenopening de uier binnendringen.
2. Als koeien worden gemolken, komt de uier in direct contact met de handen van de melkveehouder, reinigingsdoekjes en, – voor een lange tijd en zeer intensief – met delen van de melkmachine.

Al deze oppervlakken kunnen bacteriën bevatten en een infectie kan vrij gemakkelijk optreden. Niet elke infectie veroorzaakt klinische mastitis, omdat de meeste bacteriën snel worden uitgeschakeld door het immuunsysteem van de koe. Sommige bacteriën zijn echter aangepast aan de uier en blijven, terwijl andere in staat zijn om vrij dramatische klinische symptomen te veroorzaken. Alles daartussenin is mogelijk: lange en korte, milde en ernstige symptomen, bacteriën die goed zijn aangepast aan de koe of helemaal niet.

Mastitis een evoluerende ziekte

Zoals aangetoond, is er niet één vorm van mastitis, in feite is het een complex van zeer verschillende ziekten met zeer verschillende gevolgen. Meer dan 20 jaar geleden beschreef Andrew Bradley, een algemeen erkende specialist in uiergezondheid, rundermastitis als een evoluerende ziekte. Wat betekent dit? Het wijst op het feit dat terwijl de manier waarop we melkkoeien houden verandert en verbetert, de verschillende soorten mastitis en de symptomen ook voortdurend veranderen.

Enkele decennia geleden zou men het hebben beschreven als: de uier kan gezwollen zijn, de melk is veranderd en heeft witte stolsels, soms kan de melk er helemaal anders uitzien dan melk. Dit zou ‘uit het niets’ gebeuren, op elk moment, en werd behandeld als een unieke gebeurtenis.

Tegenwoordig kan mastitis er nog steeds zo uitzien, maar deze klinische vorm is minder relevant geworden. Het is slechts het topje van de ijsberg en het resultaat of startpunt van een onzichtbaar proces. We begrijpen nu dat subklinische – dat wil zeggen niet-zichtbare vormen van mastitis – de efficiëntie en duurzaamheid verminderen. Hoewel de dieren er normaal en gezond uitzien, is de uier toch ontstoken; daarom wordt het weefsel dat de melk produceert aangetast en de melkgift verlaagd. Hoe vaker dit gebeurt en hoe langer deze processen duren, hoe ernstiger de gevolgen zijn voor de melkkoe, de veestapel en het bedrijf. Het is daarom van belang om zowel het risico op ontstekingen als de duur ervan te verminderen.

Kritieke overgangsperiode

Een kritieke periode voor uiergezondheid is de overgangsperiode, oftewel de tijd voor of na het afkalven met een duur van ongeveer zes weken. In de droge periode voor het afkalven hebben dieren met een bestaande infectie een goede kans om deze op te ruimen. Aan de andere kant is deze periode ook een tijd van hoog risico. Koeien worden geconfronteerd met verschillende fysieke en omgevingsveranderingen.

Voor het afkalven wordt het uierweefsel voorbereid om melk te produceren en stopt de bescherming van de droge periode. Koeien komen ook in een fase van metabole uitdagingen, wanneer het organisme zich voorbereidt op het energie-eisende begin van de lactatie. Koeien komen meestal in een periode van energietekort die wordt gecompenseerd door mobilisatie van lichaamsvet. Een van de vele gevolgen die dit fysiologische proces kan hebben, is een depressie van de immuunfunctie. Tijdens deze fase kunnen dieren extreem gevoelig zijn voor infecties en moet het meest kritieke deel van de lactatiecyclus goed worden bewaakt.

Het voorkomen van mastitis

Mastitis aan het begin van de lactatie is zorgwekkend: niet alleen zijn dieren het meest gevoelig in deze periode, het dier en de melkproductie lopen een extra risico. Als mastitis niet wordt herkend of het dier niet voldoende wordt ondersteund, bestaat het risico dat de infectie aanhoudt. Dit kan ertoe leiden dat de koe voortijdig wordt vervangen. In ieder geval drukt een periode van klinische mastitis aan het begin van de lactatie de melkproductie over de hele linie.

Daarom is het belangrijk om risicokoeien vroegtijdig te herkennen. Veranderingen in het transitiemanagement, speciale aandacht en ondersteuning voor het dier in deze fase en, op kuddeniveau, verbeteringen in het diermanagement zijn opties om het risico te beheersen. Het risico moet daarom vroegtijdig worden vastgesteld.

Onderzoek toont aan dat bepaalde kenmerken wijzen op risico’s in het metabolisme en de uiergezondheid, zelfs vóór het afkalven: geschiedenis van uiergezondheidsproblemen en lange lactaties die leiden tot metabole stress, zijn voorbeelden. Daarom is data-analyse de sleutel tot een proactief uiergezondheidsbeheer. Een krachtige en effectieve manier om data te gebruiken zijn technieken van data-based voorspellingen die beschikbaar zijn gekomen voor de melkveehouderij. Kennis, dierobservatie, data en technologie kunnen dus samenwerken en moeten worden ingezet om mastitis proactief te voorkomen. Zo wordt een duurzame, diervriendelijke en efficiënte melkproductie met gezonde koeien gewaarborgd.

Bekijk meer informatie over het herkennen van koeien met een risico op mastitis tijdens de droogstand