Rusland wil marktaandeel Europese zuivelproducenten overnemen

De Russische zuivelindustrie is overgeschakeld van een import- naar een exportgericht model. Dat zegt Maria Zhebit, woordvoerder van Soyuzmoloko, de unie van zuivelproducenten in Rusland.

Handelsembargo westerse voedingsmiddelen

De Russische president Vladimir Poetin stelde in 2014 een embargo in voor de import van vrijwel alle westerse voedingsmiddelen. Russische zuivelbedrijven vulden daarna de ontstane leemte in het in Rusland beschikbare aanbod op. Begin 2023 veroorzaakte een daling van de zuivelconsumptie zelfs voor een ongekend overaanbod van Russische kaas, melkwei en andere zuivelproducten. De Russische regering voerde vervolgens een subsidie in om de logistieke kosten van de zuivelexport te dekken en zo de ontstane marktonrust het hoofd te bieden. Met deze subsidie worden de logistieke kosten vanaf 1 oktober 2023 voor 100% gedekt.

De nieuwe exportsubsidie wordt door velen gezien als een gamechanger voor de Russische zuivelindustrie. “Veel bedrijven werken actief aan het opzetten van export naar buitenlandse markten die eerst voor Rusland gesloten waren. Dit zijn niet alleen onze traditionele partners in de GOS-regio (Het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, een los verband van voormalige Sovjetrepublieken, red.) Het gaat ook om landen in Afrika, het Midden-Oosten en in Azië”, aldus Maria Zhebit.

Krimp zuivelexport Europese Unie verwacht

Het belangrijkste probleem voor de Russische export van zuivelproducten is volgens Zhebit de dure logistiek. Russische zuivelexporteurs hebben logistieke kosten die twee keer zo hoog zijn als die van hun Europese concurrenten, schat Anatoly Losev, algemeen directeur van de Russische zuivelverwerker Molvest.

Vrachtvervoerders eisen bijvoorbeeld hogere verzekeringsuitkeringen voor Russische zuivel, waardoor leveringen aan Noord-Afrika niet winstgevend zijn. Een verwachte krimp van de zuivelproductie in de Europese Unie (EU) en een lagere EU-export zal de Russische export vergemakkelijken.

Tegen 2030 zal de EU-melkproductie als gevolg van de Green Deal 15% lager uitvallen, zo verwacht Artem Belov, algemeen directeur van Soyuzmoloko. Hij baseert zich in zijn prognose op de voorspellingen die de Europese zuivelbedrijven afgeven. “Deze trend is verrassend”, zegt Belov. “Blijkbaar zullen de Europese zuivelbedrijven hun verliezen niet kunnen compenseren met intensieve productiemethoden. Hoogstwaarschijnlijk zullen ze niet in staat zijn om aan de vraag van de groeiende wereldmarkt te voldoen.”

Voor Russische zuivelbedrijven is dit volgens Artem Belov een kans. “De samenstelling van de lijst met de vijf grootste zuivelexporteurs ter wereld zal de komende tien jaar veranderen.”

Ook Alexey Gruzdev, de algemeen directeur van de denktank Streda Consulting is positief gestemd. “Rusland heeft alle kansen om een grote exporteur van zuivel te worden.”

Logistieke subsidie voor export zuivel

De Russische overheid probeerde al eerder de export van zuivel met logistieke subsidies te stimuleren. Deze subsidies bleven de afgelopen jaren echter beperkt tot 25% van de kosten. In 2022 was de Russische zuivelexport volgens Soyuzmoloko zo’n 800.000 ton, 20% minder dan in 2021. De exportwaarde was ruim € 530 miljoen.

De Russische staat verstrekt in 2023 voor ongeveer € 140 miljoen aan logistieke subsidie voor landbouwbedrijven, meldt het Russische ministerie van Landbouw. De inschatting is dat de zuivelbedrijven hiervan het leeuwendeel zullen ontvangen.

Met landen als Kazachstan, Kirgizië en Armenië hebben Russische exporteurs het voordeel van gemeenschappelijke douanerechten binnen de GOS. De logistieke kosten voor de levering van zuivel aan deze landen zijn aanzienlijk lager dan die van de export naar Azië, het Midden-Oosten of Afrika. In 2022 kwam grofweg 95% van de Russische zuivelexport in de landen van de GOS terecht, schat Gruzdev.

Russische zuivel is wereldwijd nu zeer concurrerend als gevolg van de devaluatie van de roebel dit jaar, aldus Gruzdev. De extreem hoge logistieke kosten en de kosten voor verzekeringen ondermijnen volgens hem dit voordeel. “De nieuwe exportsubsidie kan dit probleem oplossen. Rusland kan dan concurreren met de zuivelexporteurs uit Latijns-Amerika, Nieuw-Zeeland en de Europese Unie.”

Structurele staatssteun en betaalbare leningen

Volgens Belov hebben Russische zuivelproducenten twee dingen nodig om door te breken op de buitenlandse markten: structurele staatssteun en betaalbare leningen. Bij die staatssteun lijkt alles perfect te gaan, bij de betaalbare leningen ligt nog wel een probleem. “Het belangrijkste rentepercentage lag lange tijd onder de inflatie, waardoor de sector zich kon ontwikkelen”, aldus Belov. Maar het lijkt erop dat de sector voorlopig te maken krijgt met dure leningen. De Russische Centrale Bank verhoogde de afgelopen maanden de belangrijkste rente stapsgewijs van 8,5% naar 15% om de devaluatie van de roebel en de binnenlandse inflatie te stoppen.

De scherpe rentestijging dwingt de Russische zuivelindustrie haar investeringen te verminderen, stelt Losev. Hij voegt eraan toe dat de autoriteiten ook de bestaande rentesubsidies voor zuivelbedrijven fors hebben verlaagd. Voor leningen waarbij de subsidies de rente volledig dekten, is dat teruggeschroefd naar 70%. Waar de dekking 70% van de rente was, is dat tot 50% verlaagd, zegt hij. Sergey Bluma, de algemeen directeur van het zuivelbedrijf Agrosila stelt zelfs dat de recente stijging van de beleidsrente leningen in feite onbetaalbaar maken voor de zuivelproducenten.

Naast stijgende rentelasten is ook gebrek aan personeel een probleem voor de zuivelsector. De arbeidskosten lopen er sterk door op. Daarnaast zijn Russische zuivelbedrijven nog steeds sterk afhankelijk van geïmporteerde melkstartculturen, waarvan een deel nog uit Europa komt.