Provincies gaan over natuur, tot het geld op is

Bij alle aandacht voor de gevolgen van de Statenverkiezingen voor de Eerste Kamer zou men haast vergeten dat kiezers ook het provinciaal bestuur voor de komende jaren bestemmen. De invloed van de provincie op het plattelandsbeleid is betrekkelijk, laat de discussie over de EHS zien.

Het regeerakkoord leek voor de provincies nog zo veelbelovend: ze zouden meer zeggenschap krijgen over ruimtelijke ordening en natuurbeheer, stond daarin te lezen. Inmiddels weten de provincies wel beter: het rijk schroeft de natuuruitgaven dusdanig terug dat de provincies wellicht meer te vertellen krijgen, maar minder middelen om een en ander uit te voeren. Zeggenschap heeft blijkbaar zijn prijs.

Vanaf het aantreden van het kabinet-Rutte zijn de provincies daarom in een strijd verwikkeld met staatssecretaris Henk Bleker (ELI) over de herziening van het natuurbeleid, met name de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De provincies verwijten Bleker contractbreuk, omdat hij gemaakte afspraken eenzijdig opzegt. De staatssecretaris stelt daar tegenover dat het geld eenvoudig op is, en hem geen andere keuze rest.

De Provinciale Statenverkiezingen van 2 maart zijn vanuit meer dan één opzicht bepalend voor het landelijk gebied. Allereerst omdat een nieuw provinciaal bestuur wordt gekozen, dat uitvoering moet geven aan het natuur- en landschapsbeleid. Daarnaast omdat tweeënhalve maand later, op 23 mei, de Statenleden de samenstelling van de Eerste Kamer bepalen.

Om bij het eerste te beginnen: de onderhandelingen tussen Bleker en de provincies verlopen tot nu toe tamelijk moeizaam. Was het aanvankelijk de bedoeling om de ’herijking’ van de EHS nog voor de verkiezingen te klaren, thans is zeker dat dat streven niet wordt gehaald. Dat biedt perspectief voor het EHS-overleg, omdat vijf van de twaalf provincies nu een centrumlinks college kennen; de verwachting is dat de kiezer een ruk naar rechts maakt, met gevolg voor de samenstelling van Gedeputeerde Staten. Dat zou het overleg met Bleker kunnen vergemakkelijken.

De Drentse gedeputeerde Rein Munniksma (PvdA) denkt dat dat effect wel meevalt, zo zei hij vorige week in de marge van een gesprek met de Kamer over het natuurbeleid. ”Het maakt niet zoveel uit of een gedeputeerde links is of rechts. Ikzelf ben ’on speaking terms’ met de landbouwsector. De cultuur rond de gedeputeerde is doorslaggevend.”

Hoe dat ook zij, een akkoord over de herijking tussen Bleker en de provincies is, afgaande op de inbreng van verschillende gedeputeerden in de Kamer, nog niet binnen handbereik. Ook een bestuurlijk overleg, afgelopen dinsdag, tussen Bleker en een vertegenwoordiging van de provincies, heeft de partijen niet dichter bij elkaar gebracht.

Naar verluidt zou Bleker in een eerder stadium achter gesloten deuren zelfs hebben gedreigd met een noodwet, hoewel de provincies dat ontkennen. Munniksma: ”Er zijn wel harde woorden gewisseld, maar van een noodwet is geen sprake.” Volgens de gedeputeerden dreigen in dat geval slepende procedures bij de rechter. En daar zit niemand op te wachten.

De strijd gaat over grote bedragen. Eind 2006 zetten de provincies en toenmalig minister Cees Veerman hun handtekening onder het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). De provincies werden verantwoordelijk gemaakt voor de uitvoering van het plattelandsbeleid.

Voor de periode 2007-2013 zouden de provincies samen 4,1 miljard euro aan ILG-bijdrage ontvangen van het rijk, werd afgesproken. Die zouden ze vrijelijk kunnen besteden, mits de afgesproken doelen maar zouden worden gehaald. Volgens hardnekkige geruchten hebben de provincies ’goed’ gebruik gemaakt van deze vrijheid en veel rijksgeld besteed aan grondaankopen, die door de gestegen prijs duurder uitvielen dan begroot.

Volgens de provincies wil de rijksoverheid de komende drie jaar 600 miljoen euro korten op haar bijdrage aan het ILG; dat is zo’n 15 procent. De bezuiniging op de natuuruitgaven vormt een onderdeel van de beoogde totale bezuinigingen ter waarde van 18 miljard euro.

De gedeputeerden stelden vorige week in de Kamer begrip te hebben voor de financiële krapte bij het rijk. Maar dat hoeft volgens hen niet te leiden tot ’afbraak’ van het natuurbeleid, die ook gevolgen zou hebben voor de landbouw. Allerlei lopende landinrichtingsprojecten zouden stil komen te liggen. Bovendien zou voor beheer van de bestaande natuur nog maar de helft van het oorspronkelijk budget beschikbaar zijn. Dat treft ook de boeren die aan natuurbeheer doen.

Bleker kwam deze week met een doorrekening van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) over de EHS. Die berekening steunt Blekers beleid maar ten dele: door geld slim in te zetten kan de achteruitgang van de natuur worden beperkt, aldus het PBL. Om het initiatief niet verder uit handen te geven komen provincies e nog vóór de Statenverkiezingen met een eigen plan. Een oplossing kan nog maanden op zich laten wachten.

Als een schaduw boven de verkiezingen hangt ook de slag om de Senaat. De coalitie heeft daar nu geen meerderheid: het CDA heeft 21 van de 75 zetels, de VVD 14. Gedoogpartij PVV is nog niet aan de overzijde van het Binnenhof vertegenwoordigd. Zonder meerderheid lopen voorstellen van het kabinet het risico te stranden in de Eerste Kamer. De lijsttrekkers van CDA, VVD en PVV hebben al gezegd loyaal te zijn aan het regeer- en gedoogakkoord.

Bij de algemene politieke beschouwingen, eind vorig jaar, liet de oppositie in de Senaat (nu dus nog in de meerderheid) zien waartoe ze in staat is: het kabinet werd het mes op de keel gezet bij het plan de btw op de podiumkunsten te verhogen. Ook een motie van PvdD-senator Niko Koffeman over de EHS, die het kabinet vroeg gemaakte afspraken na te komen, kreeg een meerderheid. Premier Mark Rutte wist die motie echter behendig in zijn richting om te buigen.

Diezelfde Rutte heeft het voortbestaan van zijn kabinet tot inzet gemaakt van de verkiezingen. Slaagt hij in zijn opzet, dan slaat de coalitie een mooie dubbelslag: in de Senaat én in de provinciehuizen waait de komende jaren dan een rechtse wind. Dat zou de afstemming van het kabinetsbeleid, waaronder de bezuinigingen op de EHS, een stuk gemakkelijker maken. Den Haag kan dan, net als nu, het natuurbeleid uiteindelijk blijven dicteren.