Alles over knutten

Knutten zijn kleine, bloedzuigende insecten die behoren tot de familie Ceratopogonidae. Ze worden vaak verward met muggen vanwege hun kleine formaat, maar knutten zijn een aparte insectengroep met enkele unieke eigenschappen. Dit artikel biedt inzicht bieden in wat knutten zijn, waar ze voorkomen, wat ze doen, hoe je ze kunt voorkomen en bestrijden, en of klimaatverandering een rol speelt in hun verspreiding.

Lees in dit artikel:

• Wat zijn knutten?
• Waar komen knutten voor?
• Wat doen knutten?
• Welke rol spelen knutten in overdracht van ziekten?
• Hoe kun je knutten bij dieren voorkomen en bestrijden?
• Wordt in Nederland onderzoek gedaan naar knutten?
• Heeft de aanleg van natte natuur invloed op knutten?
• Speelt klimaatverandering een rol bij het voorkomen van knutten?

Wat zijn knutten?

Knutten, ook wel bekend als zandvliegen, no-see-ums of kleine steekvliegen, zijn kleine vliegende insecten die behoren tot de familie Ceratopogonidae. Ze zijn meestal minder dan 3 millimeter lang, wat hen bijna onzichtbaar maakt voor het menselijk oog. Knutten komen wereldwijd voor en staan bekend om hun steken, die jeuk en irritatie kunnen veroorzaken.

Waar komen knutten voor?

Knutten gedijen in vochtige omgevingen, zoals moerassen, wetlands, en in de buurt van stilstaand water. Ze zijn vooral actief bij zonsopgang en zonsondergang en kunnen zich verschuilen in dichte begroeiing of gras. Hoewel ze zich overal ter wereld kunnen manifesteren, zijn ze vooral een plaag in regio's met een gematigd tot warm klimaat.

Wat doen knutten?

Knutten zijn berucht om hun steken, die niet alleen hinderlijk zijn maar ook jeuk en huidirritatie veroorzaken. Vrouwelijke knutten voeden zich met bloed en hebben dit nodig om eieren te leggen. Ze bijten niet alleen mensen, maar ook dieren, wat kan leiden tot ongemak en, in sommige gevallen, de overdracht van ziekten.

Welke rol spelen knutten in de overdracht van ziekten?

Knutten spelen een belangrijke rol in de verspreiding van virussen en dierziekten. Als bloedzuigende insecten kunnen ze virussen oppikken van geïnfecteerde gastheren en deze vervolgens overdragen naar andere dieren tijdens het voeden. Dit maakt knutten vectoren voor verschillende ziekteverwekkers, zoals blauwtongvirus en schmallenbergvirus bij herkauwers.

De beten van knutten kunnen zo niet alleen direct ongemak en ziekte veroorzaken bij dieren, maar ook epidemieën en economische verliezen in de veehouderijsector veroorzaken. Het begrijpen van de rol van knutten in ziekteverspreiding is belangrijk voor het gebruik van effectieve preventieve maatregelen. Ook kan die kennis bestrijdingsmogelijkheden opleveren om de impact van (dier)ziekten te verminderen.

Alleen specifieke knuttensoorten kunnen het blauwtongvirus verspreiden via opname van besmet bloed en afgifte van virus bij een volgend bloedmaal. Blauwtongvirus vermeerdert zich in zowel herkauwers als in deze knuttensoorten. Eenmaal geïnfecteerde knutten blijven levenslang virus verspreiden.

Hoe kun je knutten bij dieren voorkomen en bestrijden?

• Het gebruik van insecticiden tegen knutten helpt niet in het voorkomen van ziekte door blauwtong. Bij de uitbraak van blauwtong in 2006 is aanvankelijk geadviseerd, mede op basis van EU-aanbevelingen, om insectenwerende middelen of insecticiden toe te passen als preventieve maatregel. Daarvan is bij de evaluatie geconstateerd dat dat geen effect heeft. Je voorkomt niet dat een knut een dier infecteert; daarvoor werkt het middel niet snel genoeg. Daarom is het advies om geen insectenwerende middelen of insecticiden ter preventie toe te passen.
• Stal afsluiten met zeer fijnmazig windbreekgaas (3 mm) kan ook helpen om knutten bij runderen en schapen weg te houden.
• Knutten leggen hun eieren in stilstaand water. Controleer daarom stilstaande waterreservoirs en behandel ze indien mogelijk. Voorkom stilstaand water in potten, emmers en andere materialen. Indien dit onoverkoombaar is, kun je het stilstaand water behandelen met plantaardige oliën, hierdoor wordt de oppervlaktespanning van het stilstaand water vernietigd en komt er een dunne laagje olie over het water waardoor er geen zuurstof bij de knut-eitjes komt en ze zich niet meer kunnen ontwikkelen.

Lees meer tips over bestrijding van knutten

Wordt in Nederland onderzoek gedaan naar knutten?

Knutten brengen blauwtong over. Maar welke soort knut is precies de boosdoener? Er zijn ruim 30 verschillende soorten knutten in Nederland, waarvan er 5 soorten veel voorkomen (90 tot 95%) en die kunnen ook het blauwtongvirus bij zich dragen. Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) in Lelystad doet hier onderzoek naar.

Nederland had eerder van 2006-2008 te kampen met een blauwtongepidemie. De vraag die bij de huidige blauwtongepidemie in 2023 speelt, is of het gaat om dezelfde knuttensoorten die het blauwtongvirus verspreiden. Dat wordt momenteel onderzocht. Resultaten worden begin 2024 verwacht.

WBVR voert onderzoek naar knutten uit door speciale insectenvallen in stallen op te stellen. Ook worden bij omheinde schaapskudde ’s nachts knutten gevangen. De vrouwelijke knutten zijn met name actief rond de schemer en in de nacht op zoek naar een bloedmaal om hun eieren te voorzien van voedsel, zodat de larven kunnen groeien. De gevangen knutten worden door het Centrum Monitoring Vectoren, onderdeel van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA), gescheiden naar soorten en er worden batches samengesteld van 50 knutten van dezelfde soort. WVBR onderzoekt in het laboratorium de batches op aanwezigheid van het blauwtongvirus.

Heeft de aanleg van natte natuur invloed op knutten?

In Nederland vindt vernatting plaats als onderdeel van herinrichtingsprojecten. Dit speelt bijvoorbeeld bij natuurontwikkeling, verdrogingsbestrijding, grondstoffenwinning en aanleg van infrastructuur. Het leefmilieu voor de knut kan hierdoor verbeteren. Hoewel er een link is tussen natte natuur en knutten, is er geen verband tussen natte natuur en blauwtong, aldus onderzoekers van Wageningen University & Research.

Het blauwtongvirus laat zich overdragen door een vector, de knut. Maar de knutten in moerasgebieden zijn niet de knutten die blauwtong overbrengen. Die leven in natte mestrijke graslanden, agrarisch gebied

De knut die blauwtong overbrengt leeft in voedselrijke weilanden met mest. Knutten leven ook in moerasgebieden, maar dat zijn niet de knutten die het blauwtongvirus overbrengen.

Speelt klimaatverandering een rol bij het voorkomen van knutten?

Klimaatverandering kan invloed hebben op de verspreiding van knutten. Warmer weer en veranderingen in neerslag kunnen gunstige omstandigheden creëren voor knutten, waardoor hun bereik mogelijk groter wordt en ze zich in nieuwe gebieden kunnen vestigen. Het is daarom van belang om de impact van klimaatverandering op knuttenpopulaties te blijven monitoren en passende maatregelen te nemen om hun verspreiding te beperken.

Samengevat: knutten zijn kleine insecten die wereldwijd voorkomen en bekend staan om hun steken en hun rol in overdracht van ziekten. Het nemen van preventieve maatregelen en bestrijdingsmaatregelen is essentieel om de overlast van knutten te minimaliseren en hun impact op mens en dier te verminderen. Daarnaast is het belangrijk om de rol van klimaatverandering in de verspreiding van knutten nauwlettend te volgen en passende acties te ondernemen om deze insecten onder controle te houden.

Lees interview met Armin Elbers