Kadaster ziet sterke groei in vrijwillige kavelruil

Vrijwillige kavelruil is sterk in opmars. Afgelopen jaar is 13.200 hectare landbouwgrond via kavelruil van eigenaar verwisseld. Dat is veel meer dan het gemiddelde van 7.100 hectare in eerdere jaren. Dat blijkt uit een inventarisatie door het Kadaster over de periode juli 2023 tot en met juni 2024.

De laatst bekende cijfers over vrijwillige kavelruil gaan over de jaren 2012-’16. Toen werden jaarlijks gemiddeld 190 akten opgesteld. Afgelopen jaar ging het om 309 kavelruilakten. Sinds die tijd is kavelruil dus flink populairder geworden. Het huidige areaal kavelruil is zelfs hoger dan de piek in het jaar 2000, toen 12.000 hectare op deze manier werd overgedragen.

Het aandeel van kavelruil op de totale grondhandel is eveneens sterk gestegen. Mogelijk verlegt de grondhandel zich van ‘gewone’ transacties naar kavelruil. Het Kadaster stelt dat er mogelijk sprake is van ‘communicerende vaten’.

Bijna een derde van het areaal dat afgelopen jaar verhandeld werd, gebeurde via kavelruil. Handel en kavelruil samen waren afgelopen  jaar goed voor ruim 40.000 hectare, dat is even veel als in de jaren 2012-’16, maar het aandeel kavelruil is nu veel groter.

Vrijstelling van overdrachtsbelasting

Belangrijk voordeel van kavelruil ten  opzichte van gewone grondhandel is de vrijstelling van overdrachtsbelasting van 10,4% voor zowel grond als gebouwen. Ook zijn er minder kosten. Dit maakt het aantrekkelijk om grondtransacties te doen via kavelruil.

Bij vrijwillige kavelruil wisselen grond en/of gebouwen van eigenaren. Er zijn altijd minimaal drie partijen bij betrokken. Groot verschil met wettelijke herverkaveling (‘ruilverkaveling’) is het vrijwillige karakter. De regeling is onderdeel van de Omgevingswet. Een kavelruil gaat via de notaris.

Zowel ruilverkaveling als kavelruil zijn bedoeld om de structuur van de landbouw in een gebied te verbeteren. Kleine percelen kunnen groter worden, boeren kunnen kavels dichter bij huis krijgen.

Grote variatie in omvang

Gemiddeld bevatte een akte afgelopen jaar 43 hectare. Voorheen was dat gemiddelde 37 hectare. Er is grote variatie in omvang van kavelruilen. Een derde van de kavelruilen van afgelopen jaar ging om minder dan 10 hectare. Deze bijna honderd kleine kavelruilen zijn goed voor slechts 3% van het totale geruilde areaal. De helft van de kavelruilen beslaat een areaal tot 100 hectare. Er waren ook vier grote aktes met elk meer dan 300 hectare. Hoeveel grondeigenaren betrokken waren bij deze ruilen, is niet bekend.

Kavelruil is het populairst in het noordoosten van het land. De gebieden Bouwhoek en Hogeland (in Friesland en Groningen) en de Veenkoloinën en Oldambt (in Groningen en Drenthe) zijn koplopers. Dit zijn akkerbouwgebieden. Voorheen werd de lijst aangevoerd door gebieden met overwegend veehouderij.

Opvallend is de populariteit van kavelruil bij overheden. Bij ruim een derde van de geruilde hectares (4.680 ha) is een overheid betrokken, ofwel als inbrenger ofwel als ontvanger van grond. Vooral provincies maken er graag gebruik van, aldus het Kadaster.