‘De suikerbiet is Zeeuws erfgoed’

Eindelijk staat de suikerbiet centraal op een kunsttentoonstelling. Het wekt geen verbazing dat die expositie in Zeeland te zien is, want in deze provincie is de suikerbiet een van de belangrijkste gewassen. Misschien wel de belangrijkste, en dat al anderhalve eeuw.

De suikerbiet zie je terug in het landschap

Wie goed kijkt, ziet de geschiedenis van de suikerbiet – pee in het Zeeuws – overal in het landschap. Fotograaf Janne van Gilst (32) geeft een voorbeeld, een kleine, vervallen haven aan de noordkant van Noord-Beveland.

“Met paard en wagen werden de bieten in het begin van de vorige eeuw vanuit de polders naar dat haventje vervoerd. Een schip bracht ze vervolgens naar de suikerfabriek. Nu is het een vreemd element in het landschap, maar in de bietengeschiedenis was dat een essentiële plek voor de telers. Je moet het maar opmerken.”

ZB Bibliotheek van Zeeland, een belangrijk cultuurcentrum in Middelburg, vroeg Van Gilst om op basis van het bibliotheekarchief een eigen expositie samen te stellen. Dat archief bevat duizenden foto’s van het Zeeuws Landbouwcentrum. Dat centrum droeg decennialang bij aan de ontwikkeling van de landbouw in deze provincie. Veel van de oude foto’s gaan, natuurlijk, over de bietenteelt. Van Gilst maakte nieuwe foto’s en reflecteert hiermee op de lange historie van het gewas.

Bietenbulten achter de boerderij

Zij woont sinds vorig jaar met haar partner op de boerderij waar haar grootouders een akkerbouwbedrijf hadden, en wel in Kamperland op Noord-Beveland. Als klein kind speelde ze op stapels bieten achter de boerderij. Na een periode in Den Haag is ze weer terug in Zeeland op de voor haar vertrouwde boerderij.

Ze runt met haar man een minicamping, haar moeder is verantwoordelijk voor de zorgtak. “Fantastisch om terug te zijn in dit prachtige landschap. Ik geniet van de openheid, van de stilte. En, inderdaad, ook terug naar de biet, ook al telen we die zelf niet meer. Vorig jaar zijn de laatste hier geoogst. De meeste grond hebben we niet meer in gebruik. We boeren nog kleinschalig.”

Als fotograaf is ze mateloos geïnteresseerd in het landschap. De leegte, de horizon in de verte, de lange lijnen in de akkers, en dan weer een vreemde kronkel in de dijk, daar waar die lang geleden is doorgebroken. Het Zeeuwse landschap komt vaak terug in eerdere projecten van haar, en ook in de expositie die nu in Middelburg te bezoeken is.

Ze volgde met haar camera een paar akkerbouwers, van de landbewerking en zaai in het vroege voorjaar tot en met de verwerking in de fabriek in het late najaar. Op panelen contrasteren haar kunstzinnige beelden met de vaak technische foto’s uit het archief.

Ook lesproject op basisscholen

“Je ziet mijn kunstzinnige signatuur tegenover de vaak technische invalshoek van de vroegere fotografen. In bijgevoegde teksten vertel ik stapsgewijs over het verloop van de teelt in het seizoen, maar ook over veredeling en bijvoorbeeld verwerkingstechnologie. Ik hoop dat de bezoekers kennis opdoen over dit belangrijke voedselgewas, dat ze meer waardering krijgen voor de boer en voor al die andere mensen die in de bietenketen actief zijn.”

Onderdeel van de expositie met de titel Een Suikerbietensage is een lesproject op basisscholen. Dat bestaat uit vijf lessen. Samen met kinderen gaat ze aan de slag, bieten wassen, snijden, raspen en inkoken tot er suikerkristallen ontstaan.

Een proefproject op een basisschool heeft ze net afgerond. “De kinderen vonden het prachtig. Ik zag de verwondering op hun gezichten. Dat je van zo’n saaie biet stap voor stap suiker kunt maken! Vroeger draaide het hele dorpsleven om de biet, het ritme in de teelt was bepalend. Dat is verleden tijd. Ik hoop dat kinderen door het project met andere ogen naar de akkers kijken. En dat ze gaan beseffen welke enorme inspanningen nodig zijn voor hun eten en drinken.”

De expositie Een Suikerbietensage van Janne van Gilst is te zien tot en met 6 april in ZB Bibliotheek van Zeeland in Middelburg.