Met twee lasers weert Marcel Braaksma ganzen en andere vogels van zijn pluimveebedrijf. Vogels wijzigen hun koers door het groene laserlicht. Foto: Jan Willem van Vliet

Alles over vogelgriep

Vogelgriep wordt veroorzaakt door Type A Orthomyxovirussen die verschillende pathotypen kunnen ontwikkelen. Deze typen variëren van laagpathogene stammen die milde luchtwegaandoeningen veroorzaken tot hoogpathogene varianten (meestal de subtypen H5 en H7), die zeer dodelijk kunnen zijn. De hoogpathogene varianten kunnen mortaliteitspercentages tot 100% veroorzaken en leiden tot snelle sterfte van besmette vogels.

De huidige pandemie wordt veroorzaakt door de H5N1-variant die eind jaren negentig in een pluimveehouderij in China ontstond. In China sprong het virus over op trekvogels, die het verder over de wereld verspreidden. In Nederland leidde H5N1 tot een enorme sterfte onder vogelsoorten, waaronder grote sterns (schatting: tot 56% van de broedpopulatie), slechtvalken (halvering van de populatie), kokmeeuwen en visdieven.

Wageningen Bioveterinary Research heeft in onderzoek omgevingsfactoren geïdentificeerd voor uitbraken bij pluimveebedrijven in Nederland. Aanwezigheid van veel meren, waterwegen en grasland in de directe omgeving van pluimveebedrijven verhoogt de kans op besmettingen met vogelgriep aanzienlijk. Deze factoren trekken wilde vogels aan om te foerageren, waardoor de kans op overdracht van het virus toeneemt.

De kans op een uitbraak in Nederland neemt toe van oost naar west en van zuid naar noord, wat correleert met de mate van aanwezigheid van waterwegen en verblijfplaatsen van trekvogels. Gebrek aan gegevens over de dichtheid van wilde vogelsoorten in de directe omgeving van pluimveebedrijven bemoeilijkt gerichte preventie.

Links
- Lees meer over vogelgriep op de website van Boerderij.
- Lees meer over vogelgriep op de website van Poultry World.
- Dossier Avian Influenza
- Vogelgrieppandemie onder wilde vogels als wake up call
- Adema: alles uit de kast voor bestrijden vogelgriep
- Uitstekende legronde na reeks zware tegenslagen

Hoe houd je vogelgriep buiten de deur als pluimveehouder? Hoe voorkom je dat vogelgriep je pluimveebedrijf treft? Armin Elbers, epidemioloog bij Wageningen Bioveterinary Research, doet onderzoek naar vogelgriepwerende maatregelen in pluimveestallen en vertelt erover in de videoreportage.

Meer videoreportages over de pluimveehouderij vind je in het YouTube-kanaal van Boerderij.

Hoe diagnosticeer je vogelgriep?

Klinische symptomen
De incubatieperiode van vogelgriep varieert van enkele uren tot dagen, afhankelijk van leeftijd, geslacht, vogelsoort, gelijktijdige openbaring van verschillende infecties en de pathogeniteit van het virustype. Symptomen van besmet pluimvee zijn:

• Ademhalingsproblemen, hoesten, niezen en reutels
• Depressief en lethargisch gedrag
• Sinusitis en gezichtsoedeem
• Vermagering, voedselweigering
• Neurologische stoornissen
• Diarree
• Bij leghennen: een daling van de eiproductie en een verminderde schaalkwaliteit

Vaak is ook sprake van waterige ogen, overmatige traanvorming, zwelling van kop en gezicht, en cyanose (blauwverkleuring). Bij hoogpathogene virusstammen volgt vaak snelle sterfte.

Laboratoriumdiagnostiek
Er worden verschillende laboratoriumtests gebruikt om vogelgriep vast te stellen:

• AGP (Agar Gel Precipitin) en ELISA-tests voor het bepalen van antilichamen
• Isolatie en identificatie van het virus uit de luchtpijp of cloaca in bebroede eieren of weefselkweken
• Testen van het haemagglutinerend vermogen van het virus gemengd met kippenserum dat antilichamen tegen influenza bevat
• Subtypering met specifieke sera tegen bekende HA en N, of met real-time PCR-tests die in ongeveer 2 uur een diagnose kunnen stellen

Ontwikkeling van sneltests
Er wordt onderzoek gedaan naar sneltests om vogelgriep te kunnen aantonen. Na laboratoriumonderzoek kwam één specifieke test naar voren die opvalt door betrouwbaarheid en de relatief lage kosten. Deze test wordt in de praktijk verder onderzocht door Wageningen Bioveterinary Research (WBVR).

Sneltests worden doorgaans minder betrouwbaar geacht als PCR-tests. Bij een verdenking op vogelgriep moet, ongeacht de uitslag van de sneltest, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) worden geïnformeerd.

Links
- Avian influenza
- Nieuwe werkwijze bij aanwijzing beperkingsgebieden vogelgriep

Preventie en behandeling van vogelgriep

Maart 2025 zijn in een pilot de eerste commercieel gehouden leghennen in Nederland gevaccineerd tegen vogelgriep. Effectiviteit en marktimpact worden in de pilot onderzocht.

De pilot is van het ministerie van LVVN en de pluimveesector en maakt onderdeel uit van het stappenplan voor de invoering van grootschalige vaccinatie tegen vogelgriep. Eerder werden al diverse proeven gedaan met vaccinatie van dieren in praktijkproeven.

In de Verenigde Staten onderzoeken twee farmaceuten de mogelijkheid om een vaccin tegen vogelgriep bij koeien op de markt te brengen.

Bij een uitbraak van vogelgriep worden beperkingsgebieden ingesteld om verdere verspreiding te voorkomen.

Prof.dr. Wim van der Poel, onderzoeksleider Emerging and Zoonotic Viruses aan Wageningen Univeristy & Research, vindt het een zorgelijke kwestie dat vogelgriep ook rundvee besmet. In de videoreportage vertelt hij meer over de risico's.

Meer videoreportages over de pluimveehouderij vind je in het YouTube-kanaal van Boerderij.

Vogelgriep bij andere dieren dan pluimvee

Een zorgwekkende ontwikkeling is de besmetting van rundvee met vogelgriep in de Verenigde Staten. Waarschijnlijk vond besmetting plaats door contact met dode wilde vogels. Inmiddels is in het Verenigd Koninkrijk bij een schaap vogelgriep geconstateerd. En ook in de varkenshouderij wordt rekening gehouden met uitbraken van vogelgriep bij varkens.

Sinds het eerste kwartaal van 2025 geldt een beleidsdraaiboek, dat door het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur is opgesteld. Mocht in Nederland rundvee besmet raken met vogelgriep, dan zal niet meteen tot ruiming worden overgegaan.

Tegelijkertijd met de eerste besmetting van rundvee in de Verenigde Staten was ook sprake van de eerste menselijke besmetting met vogelgriep. De Europese gezondheidsorganisatie ECDC en voedselveiligheidsautoriteit Efsa schatten de kans dat het vogelgriepvirus zich aanpast aan mensen op relatief groot.

Links
- Eerste commercieel gehouden leghennen gevaccineerd tegen vogelgriep
- Nieuwe werkwijze bij aanwijzing van beperkingsgebieden vogelgriep
- Meer vogelgriep bij melkvee in VS, nu ook mens besmet
- Vogelgriep in schaap Verenigd Koninkrijk
- Varkenshouderij moet rekening houden met vogelgriep
- Farmaceuten zetten stap naar vogelgriepvaccin voor koeien in de VS
- Draaiboek vogelgriep bij rundvee: niet direct ruimen
- Gezondheidsdiensten EU: kans op humane variant vogelgriep neemt toe