‘Waterkwaliteit moet meer maatwerk worden’

Slechts 6% van alle wateren in Nederland voldoet aan de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Daarom zijn er maatregelen uitgewerkt om de waterkwaliteit te verbeteren. Deze moeten door verschillende partijen, zoals waterschappen, provincie en gemeenten, voor 2027 zijn uitgevoerd. Er zijn ook regels opgenomen in het Nederlandse mestbeleid. Dit beleid is vanaf dit jaar nog meer aangescherpt op basis van de Europese derogatiebeschikking.

Ten onrechte worden alleen nutriëntendoelen gebruikt bij recente mestwetgeving

Water met een goede waterkwaliteit herbergt voldoende aantallen van en diversiteit aan planten en dieren. Hiervoor is het belangrijk dat er niet te veel nutriënten in het water komen. Ook de diepte van watergangen, beheer en onderhoud hebben veel invloed op de biologie in het water. Nutriënten zijn dus slechts één factor die bepaalt welke planten en dieren onder en langs het water leven. Een beoordeling van alleen nutriëntenconcentraties geeft dus geen compleet beeld van de waterkwaliteit. Desondanks en ten onrechte worden alleen nutriëntendoelen gebruikt bij recente mestwetgeving, zoals de aanwijzing van ‘met nutriënten verontreinigde gebieden’ waar minder mest mag worden gebruikt. Kennis van het watersysteem en kwantitatief inzicht in oorzaak-gevolgrelaties blijven onbenut, terwijl deze de basis vormen voor het ecologische waterkwaliteitsdoel dat per watersysteem wordt nagestreefd.

Maatregelen mestbeleid maar beperkt effectief

Veel van de gepresenteerde oplossingen in het mestbeleid zijn beperkt effectief voor het verbeteren van de oppervlaktewaterwaterkwaliteit. Het mestbeleid is anno 2023 gericht op verdere verlaging van de hoeveelheid stikstof die mag worden toegediend. Dit suggereert dat minder bemesting een verbetering van de waterkwaliteit zou opleveren. En daar gaat iets mis. Fosfor is in veel zoete wateren het meest sturend voor de waterkwaliteit. Juist de fosforemissies uit landbouwbodems zijn maar heel beperkt te beïnvloeden door de hoogte van de huidige mestgift. De Nederlandse landbouwbodems kunnen veel fosfor bevatten door de ontstaansgeschiedenis of door historische bemesting. Het perspectief om te sturen op het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit via minder bemesting is daarom beperkt.

Lees ook: Tot 20% minder mestruimte door opstapeling regels

Focus op goede landbouwpraktijk

De landbouw kent manieren om de ecologische waterkwaliteit in het landelijk gebied te verbeteren. Bijvoorbeeld met maatregelen die zijn gericht op ecologisch beheer en onderhoud van sloot, oever en perceelrand, efficiënt omgaan met nutriënten en op orde houden of brengen van een vitale bodem (de goede landbouwpraktijk).

Bufferstroken langs watergangen zijn nodig om fosfaatverliezen te beperken, maar fungeren ook als ecologische buffer tussen perceel en sloot en zijn ook belangrijk voor de stabiliteit van oevers en het voorkomen van erosie. Dit wordt niet alléén bereikt door niet te bemesten en geen gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken. Beheermaatregelen zijn nodig voor de ontwikkeling van een soortenrijke oevervegetatie en stabiele oevers. Het maaibeheer op de bufferstrook, geen grondbewerkingen en verwijderen van maaisel zijn ook cruciaal voor hun effectiviteit.

Subsidie voor effectieve maatregelen

Het niet onnodig verwijderen van vegetatie uit de watergang en de oever en het deels laten staan van vegetatie vermindert ook de nutriëntenbelasting en erosie. Daarnaast worden flora en fauna in het water en langs de oever hiermee beschermd. Regelmatig baggeren, in combinatie met voldoende rust in de sloot voor waterplantenontwikkeling, houdt watergangen op diepte en verwijdert de met nutriënten verrijkte sliblaag.

Voor veel van deze effectieve maatregelen is subsidie aan te vragen via bijvoorbeeld het agrarisch natuurbeheer, maar ze worden op dit moment op basis van vrijwilligheid uitgevoerd.

Maatwerk nodig en mogelijk

Om de waterkwaliteit te verbeteren, is een aanpak met maatwerk nodig, omdat het effect van maatregelen per watersysteem kunnen verschillen. Met de huidige kennis en tools is dit nu al mogelijk. Voor het creëren van meer draagvlak en deelname aan vrijwillige maatregelen zijn niet alleen inspiratie en advies van belang, maar ook motiverende redenen om maatregelen goed te implementeren. Een manier is de extra voordelen voor de landbouw beter inzichtelijk maken. Hiervoor zijn instrumenten zoals het BedrijfsBodemWaterPlan beschikbaar. Daarnaast kan de overheid bijdragen aan een betere implementatie van de meest effectieve landbouwmaatregelen door deze te waarderen in beleidsruimte, publieke waardering of financiële beloningen. Uiteraard moet dit in samenhang gebeuren met de andere beleidsopgaven – zoals biodiversiteit, ammoniak en klimaat – waar de landbouw voor staat.

Lees meer op de website van NMI.