Melkveehoudster Paula Bos zocht avontuur en vrijheid in Roemenië

Dromen, durven en doen! Zo begint het bijzondere buitenlandavontuur van Paula Bos en Paulus Dijkstra. Ze ontmoeten elkaar in 2011. Een jaar later starten ze met loonwerk in Roemenië. “Het was voor ons meteen duidelijk wat we wilden: agrarisch ondernemen in het buitenland. Paulus had al ervaring opgedaan in Hongarije en wilde weer die kant op. Ik was ook weer op zoek naar een avontuur over de grens”, vertelt boerendochter Paula, die tijdens haar studie al in Denemarken, Nieuw-Zeeland en Litouwen verblijft en vervolgens in een projectgroep onderneemt in Litouwen.

Het is alweer 10 jaar geleden dat Paula samen met Paulus in een camperpick-up door Oost-Europa rijdt, op zoek naar een geschikte locatie. Na een zoektocht van twee maanden kiezen ze uiteindelijk voor Hurez, een dorpje dichtbij Fagaras, in het midden van Roemenië. “Zonder Paulus was ik daar niet terecht gekomen. Hij is enthousiast en ondernemend, kijkt altijd naar de mogelijkheden en heeft voor ieder probleem een oplossing. Ik ben toch wat behoudender en moet het dan eerst even doorrekenen en op me in laten werken. Daarin kunnen we niet zonder elkaar en zijn we een goede combinatie.”

Tekst gaat door onder foto

Cultuurverschillen

Ze belanden in Roemenië in een wondere wereld. De kloof tussen arm en rijk is er levensgroot en de invloeden van het communisme zijn nog lang niet verdwenen. Op traditionele Nederlandse wijze boeren is er in Roemenië niet bij. De infrastructuur is beperkt en er zijn eigenlijk geen loonwerkers en mechanisatiebedrijven. Vertrouwensrelatie met leveranciers en afnemers moeten geheel worden opgebouwd. “Wij hebben een eigen team met mensen in dienst, van boekhouder tot topograaf voor het inmeten van grond. De cultuurverschillen zijn groot en er is een taalbarrière. We zien veel buitenlandse ondernemers komen, maar ook weer gaan.”

De Friese ondernemers werken op hun Roemeense bedrijf Frylapte vanaf dag één met Roemeense medewerkers. Sommige personeelsleden zijn inmiddels tien jaar in dienst en hebben zich opgewerkt tot manager. “Onze mensen staan op één. Zonder hen zijn we nergens. Ik vind het heel mooi om te zien hoe zij zich ontwikkelen. Ze krijgen bij ons de ruimte en bepaalde vrijheid om zelfstandig te werken. Roemenen zijn niet gewend om zelf initiatief te nemen en goed samen te werken.”

Tekst gaat door onder foto

Crowdfunding

In 2014 breiden Paula en Paulus hun Roemeense activiteiten uit met een melkveebedrijf. Ze regelen zelf hun financiering. De bevlogen ondernemers geven een inspirerende presentatie in een Fries plattelandscafé en weten daarmee veel mensen enthousiast te maken. Het duurt nog geen twee maanden voordat ze via crowdfunding het beoogde startkapitaal bijeen hebben om een melkveebedrijf met 100 koeien op te bouwen. “Die eerste stap was het grootst. De uitbreiding naar 200 koeien was mede dankzij ons personeel gemakkelijker in te vullen”, vertelt Paula, die tropenjaren beleeft. “De eerste vijf jaar waren echt een rollercoaster. We bouwden een bedrijf op en er volgde ook al snel gezinsuitbreiding. In die periode hebben we echt de basis gelegd”, zegt Paula, die samen met Paulus nooit de wens heeft gehad om volledig te emigreren. “Ik noem het semigreren. We zochten het avontuur en de vrijheid van ondernemen. Intussen gingen we regelmatig terug naar Nederland, voor familie en vrienden en om de batterij weer op te laden.”

Rendement én beleving

Frylapte bestaat inmiddels uit twee melkveebedrijven, twee akkerbouwbedrijven en een loonbedrijf. Er zijn vijf bedrijfslocaties, waar 25 medewerkers de dagelijkse arbeid voor hun rekening nemen. De Friese ondernemers houden 300 melk- en kalfkoeien en 300 stuks jongvee en bewerken 1.200 hectare. De akkerbouwactiviteiten staan in dienst van de melkveebedrijven. “Met ons loonbedrijf bewerken we het areaal van onze eigen bedrijven en een aantal grote klanten”, zegt Paula. Frylapte heeft de beide melkveebedrijven in eigen beheer. De akkerbouwbedrijven en de loonwerktak doen ze samen met Groenoord.

Tekst gaat door onder foto

De bedrijven zijn gefinancierd door obligatiehouders, die uiteenlopende bedragen hebben ingelegd tegen een jaarlijks rendement. Naast een heuse jaarvergadering houden Paula en Paulus hun financiers via een maandelijkse nieuwsbrief op de hoogte van alle ontwikkelingen. “Ik vind het belangrijk dat onze investeerders niet alleen naar het rendement kijken maar ook een stukje beleving meekrijgen”, vertelt Paula, die als financieel directeur vorig jaar de gehele bedrijfsstructuur heeft omgezet naar een holding. “Na tien jaar groei was het tijd voor een aangepaste en zakelijkere structuur. Met het delen van ons verhaal blijven we dicht bij de investeerders staan. Communicatie en transparantie staan op één in deze opzet.”

Terugkeer tijdens pandemie

Paula en Paulus runnen hun Roemeense bedrijfslocaties sinds vorig jaar deels vanaf het Friese platteland. De pandemie doet hen eerder dan gepland terugkeren. “Door de lockdown raakten we volledig geïsoleerd. Op termijn waren we sowieso van plan om weer in Nederland te wonen, om onze kinderen de mogelijkheid te bieden hier te studeren”, vertelt Paula, die Roemenië met een dubbel gevoel achter zich laat. “Ons bedrijf kende een zwaar jaar, met een slecht teeltseizoen. Het was erg nat, waardoor we tegenvallende opbrengsten hadden met lage voederwaarden. Dat was een moeilijke tijd. Het lijkt er vooralsnog op dat we die periode dit jaar recht kunnen zetten”, aldus Paula, die ondanks de tegenslag samen met Paulus de organisatie van Frylapte weet uit te breiden.

Vanwege de Russische inval in Oekraïne – een buurland van Roemenië – worden de ondernemers begin dit jaar geconfronteerd met sterke kostprijsstijgingen. Kunstmest is moeilijker verkrijgbaar en drie keer zo duur als normaal. Ook de dieselprijs schiet omhoog. “Tegenover de sterk gestegen kosten en de onzekerheid of levering mogelijk is, staan gelukkig ook hoge opbrengstprijzen. De gewassen staan er bovendien bijzonder goed bij”, zegt Paula, die Paulus in drukke periodes regelmatig in Roemenië ziet vertoeven. “We gaan er ook iedere maand een week samen naartoe. Voor de kinderen hebben we in die week oppas aan huis, zodat zij gewoon thuis kunnen blijven en naar school kunnen. We zetten ons volledig in en dat verwachten we ook van onze mensen, anders gaat het niet werken. We zijn goed voor onze medewerkers. Paulus weet hen als geen ander te motiveren. Wanneer de sfeer goed is, de dracht en de productie van het melkvee op peil is en de machines draaien, dan is dat voor ons een bevestiging dat we het onder controle hebben.”

Tekst gaat door onder foto

Ondernemersverhaal delen

Wonen in Nederland en ondernemen in Roemenië, zo ziet Paula de toekomst voor zich. Daarbij is het eerste doel om meer rendement te halen uit de huidige bedrijven. “Voor een duurzame toekomst van onze bedrijven zou het goed zijn om meer koeien te melken, met omgerekend één koe per hectare. We willen graag de kringloop rond maken: voer produceren van eigen grond en omzetten naar melk van eigen koeien.”

Naast het ondernemen in Roemenië wil ze zich ook meer richten op het vertellen van hun gezamenlijke ondernemersverhaal. “Ik wil vaker groepsreizen naar onze bedrijven organiseren en onze ervaringen delen. Vanwege corona heeft dat een poos stilgelegen.”

Terugkijkend op hun eerste tien jaar in Roemenië kan Paula niet anders dan tevreden zijn. “Ondanks alle pieken en dalen hebben we onze plannen eerder dan verwacht gerealiseerd. Het kostte soms bloed, zweet en tranen, maar vooraf kun je alleen maar hopen dat het allemaal zo uitpakt. Semigratie heeft mij gevormd en ik ben gegroeid als mens. Succes in ondernemen is belangrijk, maar liefde voor elkaar en onze kinderen vinden wij het allerbelangrijkste. Ik ben een gelukkig mens.”