Bedrijfs-ki professioneel aanpakken

Rianne Berendsen werkt sinds drie jaar bij KI Mobiel. Ze gaat naar zeugenbedrijven toe om sperma te vangen van bedrijfs-ki beren. Samen met eigenaar Wim Reesink maken ze voor 50.000 zeugen dosissen. Vandaag volgen we haar werkzaamheden bij zeugenhouder van de Lagemaat in Lunteren (Gld.). – Foto’s: Henk Riswick

Van de Lagemaat werkt met PIC ki-beren. De ki-beren op het bedrijf worden rond de 7 maanden aangekocht. Na een quarantaine-periode hebben de beren dezelfde gezondheidsstatus als de zeugen op het bedrijf. Minder kans op insleep van ziekte via sperma is een van de voordelen van bedrijfs-ki. Om de beren in te zetten als ki-beer moet de zeugenhouder een afdracht per zeug betalen aan de fokkerijorganisatie. “De kosten per zeug die de zeugenhouder aan KI Mobiel betaalt voor het vangen en maken van de zakjes sperma van de eigen bedrijfs-ki beren zijn ongeveer de helft van de kosten die anders aan de ki betaalt worden voor levering van sperma”, aldus Reesink die voor elk bedrijf de kosten inzichtelijk maakt en bijhoudt voor zijn klanten.

Als eerste gaat de bedrijfseigen dummy bij de beer in het hok. De beer kan alvast wennen aan de dummy en in de stemming komen voor de sprong. Veiligheid staat wel voorop en Berendsen probeert daarom de beer achter de dummy te houden. Jonge beren moet het kunstje nog leren en sommige beren zijn wat onrustig. Berendsen kent de karakters van elke beer en geeft aan als je dit werk wilt doen je zeker niet bang moet zijn voor de beren.

Sperma vangen is niet steriel uit te voeren doordat er altijd iets urine achter blijft in het preputiumzakje waar de penis van de beer in zit. In het preputiumvocht zitten bacteriën, die de werking van de zaadcellen in de zeug verminderen. KI Mobiel neemt van elke ejaculaat van de beer een monster om te kijken welke bacteriën aanwezig zijn.

Voordat het sperma vangen kan beginnen spoelt Berendsen het preputiumzakje van de beer met ontsmettingsmiddel in combinatie met antibioticum. Na onderzoek van het preputiumvocht wordt per bedrijf het juiste antibioticum gebruikt tegen de bedrijfsspecifieke bacteriën om resistentie tegen te gaan. Elk bedrijf heeft een andere bacterieflora.

Als de beer er klaar voor is en het preputiumzakje gereinigd is, kan het vangen van het sperma beginnen. Berendsen gaat hierbij op een krukje ernaast zitten.

Per beer duurt de sprong ongeveer tien minuten. Het vangen van sperma is geen zwaar werk, toch is niet iedereen geschikt voor dit werk. De omgang met de beer vergt wel enig geduld en tact. Jonge beren die het nog moeten leren zijn vaak wat ongeduldig en sommige beren zijn snel afgeleid.

Het sperma wordt opgevangen in een zak met een filter. De ejaculatie bestaat uit drie fasen, de eerste fase is het tapioca, de tweede fase is het sperma en de derde fase bevat een natuurlijke voeding. Met de filterzak wordt naast de tapioca dat meekomt met het sperma ook eventuele verontreiniging, zoals zaagsel en haartjes opgevangen.

Tijdens het dekken komt er ook tapioca vrij wat bij een natuurlijke dekking het teruglopen van het sperma voorkomt. Het is een wit, geleiachtige substantie. Berendsen geeft de tapioca na afloop aan de beren als traktatie.

Hygiënisch werken is van belang. In de stal zit de plastic zak met filter in een papieren zak. De papieren zak blijft in de stal achter. In het mobiele lab wordt het filter van de zak geknipt en de zaadcellen overgegoten in een schone zak. Het sperma wordt vervolgens gewogen en gemeten.

Gemiddeld levert een beer 200 cc sperma. De hoeveelheid varieert per beer van 50 cc tot 500 cc. De hoeveelheid sperma bepaald niet de hoeveelheid doses die er van gemaakt kan worden. Het kan zijn dat van 50 cc wel 50 doses gemaakt kan worden en het komt ook voor dat van 500 cc maar 50 doses gemaakt kan worden.

Nadat de hoeveelheid sperma gemeten en gewogen is, wordt er een monster genomen voor het kwaliteitsonderzoek.

Het monster wordt voor de meting geroteerd, niet geschud, voor een goede verdeling van de zaadcellen.

Vervolgens wordt het spermamonster op een dekglaasje met vier gelijke kamers gevuld met elk 1 microliter sperma en onder de microscoop bekeken. Dit gebeurt niet meer met het oog, maar met een geautomatiseerd computersysteem.

De controle van het sperma gaat via het CASA -computersysteem, dat automatisch de hoeveelheid zaadcellen meet en daarnaast de snelheid en de afwijkingen van de zaadcellen. Berendsen kan op het scherm meekijken wat onder de microscoop te zien is. De hoeveelheid zaadcellen bepaald de verdunning van het sperma.

De houdbaarheid van het sperma is mede afhankelijk van het aantal afwijkingen. Met het verdunningsmiddel wat ook als voeding dient, is het sperma zeker zeven dagen houdbaar. Meer afwijkingen zorgt voor klontering van de zaadcellen en verkort de houdbaarheid. “Dat wil niet zeggen dat je het niet kunt gebruiken, maar deze tubes wel als eerste moet inzetten”, aldus Berendsen.

Van elke beer wordt elke ejaculaat getest op kiemgetal. Na 48 uur geeft het monster al een eerste indruk of er bacteriegroei is en na 72 uur is het duidelijk of er bacteriegroei is en hoe ernstig. Indien er bacteriegroei is dan schakelt Berendsen over naar ander antibioticum in de verdunner.

Bij een goede kwaliteit verdunt Berendsen het sperma in de verhouding 1 op 10, maar dat is afhankelijk van de kwaliteit van het gevangen sperma. De zakjes die gebruikt worden voor de inseminaties moeten minimaal 2,5 miljard zaadcellen bevatten. Voor een betere bevruchting mengt Berendsen het sperma van de bedrijfs-ki beren bij elkaar. De zaadcellen gaan dan de concurrentie aan in de zeug, waardoor er een betere bevruchting is. Mengsperma maken mag echter alleen op het eigen bedrijf van eigen beren.

Alleen kwalitatief goed sperma kun je mengen en is langer houdbaar. Sperma van mindere kwaliteit mengen met goede kwaliteit levert minder goede kwaliteit sperma op en dus ook minder lang houdbaar. Sperma onder de norm wordt weggegooid.
Het maken van de inseminatiezakjes gaat automatisch. Elk zakje bevat 100 cc. Omdat de doses van het eigen bedrijf komt, hoeven er geen stickers op de zakjes.

Het gevangen sperma heeft een temperatuur rond de 33 graden. Eenmaal in het laboratorium is het afgekoeld naar 30 graden en wordt vervolgens in stappen met een voorverdunner van 28 graden en een verdunner van 22 en vervolgens 20 graden langzaam afgekoeld. De temperatuur in de klimaatkast waar het sperma bewaard wordt, moet rond de 17 graden Celsius zijn. Dan is het sperma in een ruststand. Bij insemineren komt het sperma in de zeug die -met iets koorts- een temperatuur van 38 graden heeft en hierdoor activeren de zaadcellen en gaan zwemmen.

Als de klus geklaard is, gaat Berendsen weer met de bus op weg naar de volgende klant. Het werk is dan nog niet klaar. Van elke beer is een testmonster meegenomen en wordt elke dag in het mobiele lab getest. Als de kwaliteit onder de norm komt krijgt de zeugenhouder een waarschuwing en wordt er nieuw sperma gewonnen.