‘Verdroging en drinkwateronttrekking obstakels voor natuurherstel’

Deelnemers van de stichting Samenleving, Landbouw en Natuur hebben samen met ecologen verschillende natuurgebieden bezocht en natuurdoelanalyses bekeken. Zij constateren dat natuurgebieden zonder watergebrek in goede staat verkeren. Niet stikstof, maar de waterhuishouding is dus het belangrijkste knelpunt voor achterblijvende natuurkwaliteit, stelt Jaap Majoor, deelnemer stichting Samenleving Landbouw en Natuur.

De zorgen over de kwaliteit van onze natuur zijn groot. Om hier effectief op te reageren, is het essentieel de juiste oorzaken te identificeren. Vaak wordt stikstofdepositie van de landbouw als belangrijkste schuldige aangewezen. Echter, deelnemers van Stichting SLN (Samenleving, Landbouw en Natuur) hebben samen met deskundige ecologen diverse natuurgebieden, inclusief Natura 2000-gebieden, bezocht en een groot aantal natuurdoelanalyses kritisch bekeken. Uit hun bevindingen blijkt dat stikstof nauwelijks een significante drukfactor is. Veel vaker is de waterhuishouding het belangrijkste knelpunt voor een achterblijvende natuurkwaliteit. Verdroging werd als belangrijkste oorzaak geïdentificeerd.

Negatieve gevolgen door verdroging

Gebieden zonder watergebrek bleken in het algemeen in een goede staat te verkeren. Deze conclusie was voor de stichting een eyeopener. Het riep de vraag op: als stikstof uit de landbouw de grootste oorzaak zou zijn, waarom is die teruggang dan vooral zichtbaar op de drogere plaatsen? Een nadere blik op de situatie onthulde dat de grondwaterstand de afgelopen jaren op veel plaatsen aanzienlijk is gedaald. Dat is gedeeltelijk te wijten aan klimaatverandering, maar het viel op dat problemen vooral bleken voor te komen in natuurgebieden waar drinkwater wordt gewonnen.

Alleen al in de provincie Overijssel wordt jaarlijks 73 miljoen kubieke meter drinkwater opgepompt. Deze hoeveelheid zal waarschijnlijk toenemen vanwege dreigende drinkwatertekorten. Plaatselijk is daardoor de grondwaterstand met 50 centimeter of meer gedaald. Verdroging van deze gebieden heeft verschillende negatieve gevolgen. In de eerste plaats het logische directe gevolg dat droogtegevoelige planten zich slecht kunnen handhaven.

Invloed calciumonttrekking

Minstens even belangrijk is de invloed van wateronttrekking op verzuring en stikstof. Drinkwater bevat gemiddeld 40 gram calcium per kubieke meter. Dit betekent dat alleen al in Overijssel jaarlijks bijna 3.000 ton calcium aan de natuur wordt onttrokken. Calcium heeft een belangrijke PH-bufferende functie. Door de onttrekking van calcium uit vooral de bovenste bodemlagen verzuurt de bodem. Immers: de bovenlaag wordt aangevuld met kalkarm regenwater, terwijl tegelijkertijd 3.000 ton calcium wordt onttrokken.

Het derde belangrijke gevolg is dat verlaging van de grondwaterstand leidt tot een enorme toename van de hoeveelheid stikstof in de wortelzone van natuurbodems. Micro-organismen zetten de in de bodem aanwezige stikstofverbindingen namelijk om tot het onschuldige stikstofgas. Dit zogeheten denitrificatieproces is sterk afhankelijk van de vochttoestand. Onder natte omstandigheden kan tot 80% van de stikstof op natuurlijke wijze uit het ecosysteem verdwijnen. Maar onder extreem droge omstandigheden staat dit proces volledig stil.

Invloed verdroging groter dan stikstofdepositie

Samenvattend blijkt dat de invloed van verdroging veel groter is dan die van stikstofdepositie. Dat is te wijten aan directe droogteschade en aan verstoring van natuurlijke denitrificatie. De drinkwaterwinning heeft, naast verdroging, dus ook een extra verzurend effect op de natuur tot gevolg.

De Stichting SLN acht deze ontdekking zorgelijk en pleit voor meer aandacht voor verdroging als drukfactor. Met name drinkwaterwinning uit natuurgebieden zou heroverweging verdienen. Het is voor de stichting duidelijk dat de nu voorgenomen natuurherstelmaatregelen geen positief effect op de natuur zullen hebben zolang de focus ligt op nauwelijks relevante drukfactoren, zoals de stikstofdepositie uit de ‘deken’.