‘Structurele droogte dwingt boeren van crisis- naar risicomanagement’

Agrarische ondernemers handelen nog te vaak vanuit crisisdenken en kortetermijnvisies als reactie op extreme weersomstandigheden. Crisisdenken leidt tot flexibele kortetermijnoplossingen op eigen terrein, zoals water uit de omringende sloten gebruiken voor gewasbesproeiing, maar niet tot een aanpak die op termijn de bedrijfsvoering beschermt.

Om de impact van extreme weersomstandigheden op de bedrijfsvoering op te vangen, moeten boeren en tuinders handelen met een langetermijnvisie vanuit risicomanagement. Zo versterken ze de positie van de onderneming, de keten en het gebied. Een oplossing op eigen terrein kan op korte termijn de crisis oplossen, maar samenwerken met buren brengt balans tussen wat de een over heeft en de ander tekort komt.

Waterberging

De effecten van klimaatverandering houden niet op bij de erfscheiding, dus samenwerking is cruciaal. Door klimaatverandering zien we effecten zoals vernatting, verdroging, verzilting van de grond en bijvoorbeeld het verschuiven van seizoenen. Door vooraf in te spelen op de effecten die komen, zoals waterberging bij extreme, lange droogte, bereiden ondernemers zich voor. Samenwerkingen als het deltaprogramma Zoetwater kunnen een belangrijke rol spelen.

Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw

Het vraagstuk over klimaatadaptatie en risicomanagement is dan ook groot voor alle plantaardige land- en tuinbouwsectoren zoals akkerbouw, fruitteelt, groententeelt, bloembollenteelt. In januari 2020 is het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw gepresenteerd. Daarin staat dat in 2030 alle ondernemers in de land- en tuinbouw duurzaam en effectief moeten kunnen omgaan met klimaatveranderingen. Het actieprogramma richt zich op vijf onderwerpen: watersysteem, bodemsysteem, gewassen en teeltsystemen, veehouderij en extra ondersteuning. Die ondersteuning richt zich op regionale aanpak, kennis en innovatie, en risicomanagement. Op gebiedsniveau is samenwerking tussen agrariërs, waterschappen en provincies van groot belang.

Extreme buien en valwinden

Rapporten zoals die van Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) melden dat de zwaarste zomerbuien extremer worden en de kans op valwinden toeneemt. Ook de kans op droge lentes en zomers wordt steeds groter. Ons klimaat wordt Zuid-Europees. De uitspraak ‘vroeger hadden we ook wel eens een droge zomer’ gaat niet meer op! Alarmbellen moeten rinkelen. De verdamping neemt gemiddeld met enkele procenten toe rond 2050 en de zeespiegel zal rond 2100 met 1,2 meter zijn gestegen voor de Nederlandse kust.

Verschuiving van het groeiseizoen beïnvloedt de gewassen

Door de veranderingen zal derving van gewasopbrengsten plaatsvinden. Een verschuiving van het groeiseizoen beïnvloedt de gewassen. Plagen zullen meer voorkomen door de mismatch in de voedselketen en/of de hoge luchtvochtigheid doordat het natter wordt. Verdroging in kustgebieden in samenhang met zeespiegelstijging zorgt voor een versnelling van verzilting.

Behalve dat klimaatverandering kan leiden tot productieverliezen, heeft het ook effect op andere maatschappelijke opgaven, zoals waterkwaliteit en de emissie van broeikasgassen. Meer hevige neerslag zal leiden tot toename van emissie van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar oppervlaktewater door toename van oppervlakkige afspoeling.

Lees recente artikelen over droogte

Voorbereiden op risico’s klimaatverandering

Risico is geen probleem: waar al een probleem is, is een risico er (nog) niet. Daaruit kun je concluderen dat je je kunt voorbereiden op de risico’s die klimaatverandering met zich meebrengt. De agrarisch ondernemers bevinden zich in een complexe en onzekere omgeving, of zoals risicomanagement het noemt, een VUCA-omgeving (volatility, uncertainty, complexity and ambiguity). Nodig voor deze steeds sneller veranderende en onvoorspelbare omgeving is een passende mindset. Organisaties moeten wendbaar zijn en meebewegen. Op tijd doorzien en analyseren van belangrijke veranderingen bepaalt de continuïteit en het resultaat.

Risicomanagement is niet moeilijk en zeker geen technisch systeem. Het gaat om gedrag en langere termijn visie.

Boeren en tuinders worstelen met het nemen van maatregelen

De klimaatverandering versnelt, en landgebruikers zullen zich moeten aanpassen. Een deel van de agrarische ondernemers maakt zich zorgen over klimaatverandering. Boeren en tuinders worstelen met het nemen van maatregelen, omdat niet helder is welke maatregelen ze het beste kunnen nemen binnen hun situatie en hoe deze maatregelen inwerken op andere transitievraagstukken, zoals stikstof, waterkwaliteit en biodiversiteit.

Uit net afgerond studentenonderzoek blijkt dat nog heel veel mensen denken dat de overheid de lead moet nemen. Wachten op technische oplossingen kan als consequentie hebben dat het risico een probleem wordt. Het begint bij bewustwording. Klimaatverandering gaat niet voorbij. De veranderingen kunnen sneller of langzamer gaan en de effecten meer of ietsje minder, maar je krijgt er als agrarische ondernemer mee te maken. Beter goed voorbereid dan overvallen.