Linda de Theije (Landschapsbeheer Groningen): ‘Waddenkust is deel van ons erfgoed’

Slaperdijken, schotbalkhuisjes, kreken en poelen, ze zijn te vinden langs de Waddenkust in Groningen, Friesland en Noord-Holland. Veel elementen zijn echter verwaarloosd of zelfs helemaal verdwenen. Het programma Herstel Cultuurlandschap Waddenkust gaat hierin verandering brengen, zegt programmaleider Linda de Theije.

De Waddenkust heeft een geschiedenis van vele eeuwen. De cultuurhistorische elementen in het landschap vertellen het verhaal van de strijd van de mens tegen het water. Een strijd van meebewegen, verliezen en winnen, zegt Linda de Theije van Landschapsbeheer Groningen.

Ze raakt niet uitgepraat over de waarde van de strook land die sinds de middeleeuwen op de Waddenzee is gewonnen. Zo zijn daar slaperdijken, dijkcoupures, schotbalkhuisjes, kreken en drinkpoelen. Soms verdwenen, vaak verwaarloosd. Als je het niet weet, loop je er achteloos aan voorbij.

Maar dat gaat veranderen, een grootschalig herstelproject in Noord-Holland, Friesland en Groningen is aanstaande. Er is bijna €8 miljoen beschikbaar om het landschap te versterken, historische inrichtingswerken op te knappen en de biodiversiteit een impuls te geven.

Eeuwenlang hebben de bewoners van de Waddenkust met het water geleefd

Waddenkust prachtig landschap met rijke biodiversiteit

De Theije is programmaleider in Groningen. Nu het geld er is, kan ze aan de slag. Eerst inventariseren, dan prioriteiten stellen en vervolgens uitvoeringsplannen maken. Ze heeft er zin in. “Eeuwenlang hebben de bewoners van de Waddenkust met het water geleefd. Dat heeft een prachtig landschap en een rijke biodiversiteit opgeleverd. Als we niks doen, gaan die rijke cultuurhistorie en natuur verloren. Met ons programma gaan we dat hopelijk voorkomen.”

Ze noemt een voorbeeld, de slaperdijken ten noorden van Groningse dorpen als Pieterburen en Uithuizen. Slaperdijken zijn oude, lage dijken waarvan de waterkerende functie is komen te vervallen door de aanleg van een nieuwe dijk die ervoor is gelegd. Soms liggen er drie of vier achter elkaar. Ze zijn soms honderden jaren oud. “Beplanting op die smalle dijkjes is in de loop van de jaren verschraald, soms zie je ze nauwelijks meer. Plan is om bes-dragende struiken zoals meidoorns aan te planten. Dat maakt ze weer zichtbaar in het landschap én is aantrekkelijk voor vogels. Die kunnen in het struikgewas foerageren, schuilen en nestelen.”

Ook drinkpoelen waardevol cultuurhistorisch element

Een ander waardevol cultuurhistorisch element zijn de drinkpoelen, aangelegd door boeren die in de kuststrook hun vee lieten grazen. “Die poelen hebben geen agrarische functie meer, op veel plekken dreigen ze te verdwijnen. Dat is jammer omdat die poelen belangrijk zijn voor de biodiversiteit. Plan is om ze te herstellen en de oevers ecologisch in te richten. Insecten, amfibieën en vogels profiteren daar van.”

Dijkcoupures en de bijbehorende schotbalkhuisjes zijn misschien wel de meest karakteristieke bouwwerken in het landschap. Via de coupures in de dijk konden de boeren hun land bereiken. In de schotbalkhuisjes werden, het woord zegt het al, de schotten opgeslagen om de dijkopening bij hoogwater af te sluiten. “Helaas zijn deze elementen op veel plekken verwaarloosd of zelfs helemaal verdwenen. Deze fysieke objecten symboliseren het eeuwige gevecht tussen mens en water. Dus gaan we ze herstellen en soms zelfs een nieuw houten schothuisje plaatsen. De eerste staat er al in het noorden van Groningen.”

Ommetjes aanleggen

Een belangrijk onderdeel van het programma Herstel Cultuurlandschap Waddenkust is het verbeteren van de toegankelijkheid van het gebied. Dat gebeurt door de aanleg van zogeheten ommetjes met informatiepanelen langs de route. “Zo gaan we het landschap beleefbaar maken voor lokale dorpsbewoners en recreanten. Als je meer weet over de geschiedenis ga je de Waddenkust waarderen.”

De bedoeling is dat leden van agrarische natuurverenigingen een belangrijke rol krijgen bij het beheer van de dijken, poelen en wandelpaden. Hiervoor zijn wel pakketten nodig met passende vergoedingen. De Theije: “Alles wat we gaan doen, gebeurt in samenspraak met bewoners en grondgebruikers. En op basis van vrijwilligheid. Zo motiveren we boeren om duurzaam te investeren in het landschap waarbij we het bestaande gebruik respecteren.”