Het regent, het regent… ook in de buurlanden

Boeren in Nederland gaan gebukt onder een van de natste lentes sinds het begin van de metingen. Maar ook in andere landen is het geen feest. Landbouwgrond is daar net als hier vaak totaal verzadigd door de vele regen. Boeren kunnen het land niet op, terwijl er nog veel moet gebeuren. En de gewassen die al wel in de grond zitten, hebben het zwaar te verduren.

In Vlaanderen, het zuiden van Nederland, een groot deel van Frankrijk, maar ook in Engeland en Ierland zorgt de overvloedige regen van afgelopen weken, en vaak ook maanden, voor grote problemen voor akkerbouwers, veehouders en fruittelers. Aardappelen, uien en soms ook suikerbieten zijn vaak maar mondjesmaat of nog helemaal niet gepoot en gezaaid. Wat er wel op het land staat, is deels aan het verrotten. Ook moest vee, dat toch al later de wei in was gegaan, soms weer de stal in.

---

Melkveehouder Jan Klaasen uit Wintelre (N-Br.) ervaart problemen door de natte weersomstandigheden. Zelfs de grond op hoger liggende percelen is kletsnat. De eerste snede kon op sommige plekken niet gemaaid worden en ook de mais is nog niet gezaaid. De tijd begint te dringen. ‘Het geeft druk op het bedrijf, linksom of rechtsom gaat het geld kosten’, vertelt Jan Klaasen. Meer videoreportages over de extreme weersomstandigheden vind je in het YouTube-kanaal van Boerderij.

---

Aardappelen zwaarst getroffen gewas in België en Frankrijk

Een brede regenband trok de afgelopen weken vrijwel onophoudelijk over het noordwesten van Europa. De meeste neerslag viel in België en in het aangrenzende Zuid-Limburg, Brabant en Noord-Frankrijk. Daar werd recent het Franse departement Moselle aan de Duitse grens flink getroffen, terwijl aan de andere kant van de grens onder meer Saarland met zware wateroverlast te kampen had.

De Belgische weerdienst KMI meldde over maart en april al 20 tot 40% meer neerslag dan normaal, een trend die in mei soms zelfs nog heviger doorging. De regen valt dan ook nog op grond die al doordrenkt is na de op één na natste winter sinds de metingen begonnen. Op meer dan 90% van de Belgische meetplaatsen is de grondwaterstand hoog tot zeer hoog voor de tijd van het jaar. ‘’Begin juni, op het ogenblik dat de groeiomstandigheden optimaal zijn door lange dagen met veel zonlicht, zullen heel wat teelten nog niet gezaaid zijn,’’ aldus de Belgische Boerenbond. ‘Verdronken land’ is vandaag de realiteit voor duizenden boeren in Vlaanderen. 

Belgische Boerenbond: 55% van het geplande areaal aardappelen nog niet gepoot

Het zwaarst getroffen lijken de aardappelen. Volgens de Boerenbond was vorige week 55% van het geplande areaal nog niet gepoot, terwijl het meest recente overzicht van Aviko zelf niet hoger komt dan 40%. In Frankrijk zit 85% van de aardappelen in de grond, maar is het poten twee tot drie weken later dan normaal voltooid. “We moesten wachten tot de grond droog was, aardappelen gedijen niet in natte grond. Dat betekent dat de aardappelen net opkomen in een tijd waarin de temperaturen het hoogst zijn en we ook waarschijnlijk pas in september kunnen rooien, met alle kans dat het weer wisselvallig is en ons opnieuw in de wielen gaat rijden”, zegt Xavier Palpied die in de buurt van Amiens fritesaardappelen teelt voor de fritesindustrie.

---

Sommige percelen aardappelen, uien, suikerbieten en snijmais staan volledig onder water. De grond op de percelen van akkerbouwer Rob van Selst uit Wintelre is volledig verzadigd. De vele regen sinds oktober heeft, mede door een slechte afwatering in het gebied, voor veel problemen gezorgd. In mei viel nog eens ruim 200 mm. Dat was voor verschillende percelen einde verhaal. Rob vertelt over de moeilijke omstandigheden, waarmee hij en collega-boeren in de Kempen mee te maken hebben. Meer videoreportages over de extreme weersomstandigheden vind je in het YouTube-kanaal van Boerderij.

---

Eerste tekenen wijzen op run op aardappelen

De dreigende aardappeltekorten lijken te leiden tot een run op aardappelen. Het Franse schap CNIPT meldt dat in het lopende handelsjaar tot eind maart met 1,829 miljoen ton 8% meer aardappelen aan het buitenland is verkocht dan een jaar eerder. De export naar Nederland is 74% toegenomen naar 116.500 ton, wat bijna vier keer zoveel is als vier jaar geleden. Daarnaast neemt vooral Italië meer af, maar ook de na de Brexit vrijwel stilgevallen handel naar de Britse markt begint opeens weer op te leven. Zelfs de Ierse boerenbond signaleert een grote buitenlandse vraag naar aardappelen, terwijl ook daar de oogst door wateroverlast veel kleiner dreigt uit te vallen. 

Met andere gewassen is het ook slecht gesteld. In Frankrijk is veel mais met grote vertraging gezaaid. ‘’We konden pas op 30 april beginnen, ongeveer een maand later dan gewoonlijk. Op 90 hectare moet ik nog 20 hectare zaaien’’, zegt Emmanuel Sagot in de Vendée, ongeveer halverwege de Franse westkust.

Suikerbieten blijft afwachten

De Belgische Boerenbond meldt dat 10% van de suikerbieten en 70% van de mais nog steeds niet gezaaid zijn. Een kwart van de Belgische boeren heeft tot nu toe helemaal nog geen mais kunnen zaaien, nog eens een kwart heeft de helft in de grond zitten. ‘’Uien hebben veel groeidagen nodig waardoor het onhaalbaar is om nog alle uien te zaaien die voorzien waren in het teeltplan. Spruitkool en bloemkool zijn slechts sporadisch geplant en op veel percelen kan men nog steeds niet beginnen. Dit is al meer dan een maand later dan bij normale omstandigheden. 30% van de vroege bloemkolen moet nog geplant worden. Bij de spruiten is de achterstand veel groter. Heel veel witlofwortelen zijn nog niet gezaaid, iets wat nu ook dringend moet gebeuren, en zeker voor half juni. Spinazie zal, net als uien, niet allemaal gezaaid worden”, aldus het Vlaamse overzicht. Heel wat gewassen die de afgelopen weken gezaaid werden op een drassige bodem, hebben een slechte en onregelmatige opkomst. Door het natte weer zijn de gewassen bovendien extra vatbaar voor ziektes, schimmels en bacteriën, wat tot verliezen kan leiden. “De opbrengsten voor de landbouwers zullen zo goed als zeker sterk terugvallen.’’

 In Frankrijk zitten weliswaar vrijwel alle suikerbieten in de grond, een areaal van 410.000 hectare, maar dat is met horten en stoten gegaan, benadrukt Ghislain Malatesta, directeur van het proefbedrijf van het technisch instituut voor de bietenteelt ITB. “De gemiddelde zaaitijd was 14 april. Het voorjaar was niet eenvoudig met alle regen, stormen en hagel. We zien nu hier en daar veel slik op de bieten of bietenvelden die helemaal onder water staan, maar dat is tot nu toe toch nog sporadisch. Het is afwachten hoe het seizoen verder gaat.”

Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Oost-Europa

In het Verenigd Koninkrijk zijn de suikerbieten ook veel later gezaaid. Dan Green, agrarisch directeur van British Sugar: ‘’Dit is al het vierde jaar dat het zaaien in het midden van de lente plaatsvond. Maar als het weer niet tegenvalt, dan hopen we toch op een goed seizoen met een areaal van 100.000 hectare, weer iets meer dan vorig jaar.’’

In Duitsland gaat de landbouw niet alleen gebukt onder wateroverlast, maar kampt de sector ook nog met de gevolgen van eerdere weersextremen. Voor grote delen van de aardbeienoogst wordt gevreesd, en ook de druivenoogst voor de wijn kon wel eens gaan tegenvallen. Dat geldt voor meerdere landen.

In de fruitsector is sprake van een combinatie van de huidige wateroverlast met de twee nachten eind april van onverwachte strenge nachtvorst. Dat speelt vooral in Polen, Oostenrijk, Midden-Duitsland en Tsjechië. 

Op meerdere plekken in Duitsland en Denemarken komen zware landbouwmachines vast te zitten in de drassige grond en veel gewassen raken beschadigd door wateroverlast. Bij aardappelen is het probleem dat veel grond van de ruggen spoelt.

Maïszaad heeft tien graden bodemtemperatuur nodig om te ontkiemen. Maar op dit moment lukt dat in de vochtige grond meestal niet. Veel groenten kunnen momenteel niet worden geteeld.

In de deelstaten Beieren, Saksen en Thüringen is afgelopen weken veel regen gevallen.  Dat gebied werd precies 25 jaar geleden ook getroffen door de zogenoemde Pinkster-overstromingen.

In de aan Frankrijk grenzende deelstaat Saarland hebben honderden landbouwbedrijven schade geleden. Vooral de aardbeien- en druivenoogst staan daar onder druk en de economische impact is groot. De Landbouwkamer van Saarland vermoedt dat ruim 300 van de ongeveer 1.100 landbouwbedrijven getroffen worden.

De Duitse Bondskanselier Olaf Scholz heeft vorige week tijdens een werkbezoek (met rubberlaarzen aan) zijn medeleven betuigd en beloofde dat de overheid hulp zal bieden. Hij verwees daarbij naar de al bestaande financiële steunmaatregelen van de deelstaten. Er komt vooralsnog geen extra federale steun.

“Vanwege de milde winter stonden veel van de vroege rassen al buiten”, zegt de Vereniging van Zuid-Duitse Asperge- en Aardbeientelers (VSSE). Als de vruchten nat zijn, kunnen ze niet worden geoogst en verkort dit de houdbaarheid. Bovendien bestaat er risico op schimmels. De Boerenvereniging in de deelstaat Hessen benadrukte dat de verliezen, veroorzaakt door rotte aardbeien uit de buitenteelt, waarschijnlijk ook economische gevolgen zullen hebben.

Op de ondergelopen percelen is op de meeste plaatsen het gras volledig onbruikbaar geworden, omdat het door vervuiling met stookolie, uitwerpselen of zand en aarde niet meer geschikt is als veevoer en ook niet wordt geaccepteerd door de biogasinstallaties. Het duurt ten minste 14 dagen voordat er nieuwe planten de grond in kunnen, dan is het te laat. Er zijn dan waarschijnlijk geen planten meer beschikbaar. Naast aardappel-, aardbeien- en aspergeboeren, dragen boeren die wilden inkuilen of hooien al snel de grootste verliezen.

---

Nu is het water dat de gewassen schade berokkent, een andere keer is het de droogte. Het staat buiten kijf dat de extreme hoeveelheid neerslag van de afgelopen maanden grote schade veroorzaakt aan de gewassen en het verdienvermogen van de boer. In de videoreportage vertelt Peter Wilders van Finqa wat voor schade een brede weersverzekering dekt en hoeveel zo’n verzekering kost. Meer videoreportages over de landbouw vind je in het YouTube-kanaal van Boerderij.

---

Stop met de kalenderlandbouw

De Europese boerenorganisatie Copa-Cogeca meldt dat in heel Noord- en Centraal-Europa percelen voor granen of oliehoudende gewassen niet ingezaaid konden worden. ‘’Dat betekent lagere opbrengsten later dit jaar.’’ In Frankrijk, het grootste tarweland van de Europese Unie, is het areaal zachte tarwe door de problemen 7,5% kleiner dan in 2023. Door het veel te natte voorjaar konden boeren dat ook niet inhalen met zomertarwe. In Duitsland blijft de areaalkrimp bij tarwe beperkt tot 2%. ‘’Wij verwachten dat de gevolgen over de hele linie niet te dramatisch zullen zijn’,’ aldus een woordvoerder. Copa-Cogeca signaleert echter ook problemen in de fruitsector: appels en peren. ‘’Pseudomons syringae is een groot probleem in boomgaarden in België. Perenbomen schijnen vooral erg gevoelig voor de bacteriële infectie. Perentelers melden tot nu toe 30% verliezen.’’ 

Onder deze moeilijke omstandigheden is het niet verwonderlijk dat de boerenorganisaties opnieuw een beroep doen op de overheid, vaak met succes. Zo trok de regering in Engeland €60 miljoen uit voor het herstel van door overstromingen vernielde gronden en voor andere kosten. Rond de 10.000 boeren kunnen een bijdrage tegemoet zien. Bovendien zal het plattelandsministerie Defra de ‘gemengde rechten’, dat is wat over is van de af te bouwen GLB-steun, vervroegd uitbetalen. In Frankrijk zoekt de overheid een meer structurele oplossing door financiering van waterkeringen en andere barrières tegen overstromingen. 

De Belgische Boerenbond vraagt, net als LTO Nederland, vooral flexibiliteit bij de kalenderlandbouw: “De uiterlijke datum voor het indienen van de verzamelaanvraag (Belgische Gecombineerde Opgave, red.) is eind mei, maar heel veel gewassen zijn nog niet ingezaaid. Daarom vragen we flexibiliteit bij de toepassing van de vastgelegde data. Ook vragen we om een pragmatische toepassing van de mestregelgeving, aangezien het uitrijden van mest niet mogelijk is op de natte percelen.”

Voorzitter Lode Ceyssens: “Elk jaar worden we geconfronteerd met nieuwe uitdagingen op het veld. Het ene jaar is het te nat, het andere jaar kampen we met extreme droogte. De nieuwe klimatologische realiteit maakt dat het nog moeilijker geworden is om de zaaikalender vast te pinnen op data. We moeten dus afstappen van kalenderlandbouw en de landbouwer de vrijheid geven om met (de grillen van) de natuur aan de slag te gaan. Daarenboven vergt de registratie heel veel tijd van de boer voor de administratieve verwerking. Tijd die men niet op het veld of in de stal kan doorbrengen.”

Er is nog een categorie die flinke financiële schade lijdt, de loonwerkers. ‘’Door de vele regen sinds oktober vorig jaar hebben in Frankrijk 22.000 bedrijven in die sector nauwelijks werk. ‘’De situatie is alarmerend. We moeten wel elke maand de rente en aflossing en het personeel betalen, terwijl er door de steeds ongunstiger klimaatomstandigheden vaak nauwelijks geld binnenkomt. De eerste faillissementen hebben zich al aangediend’’, zegt sectororganisatie FNEDT. Ook deze bond vraagt de overheid om bij te springen, zowel met een noodfonds als met maatregelen om de gevolgen van het slechte weer binnen de perken te houden.

Medeauteur Iede de Vries