Foto's: Bert Jansen RundveeFoto

Koeien in de tuin, burgers in de stal (1)

Familie van Esch gaat vanaf deze zomer de tweede koeientuin in Nederland bouwen. De koe én de burger staan centraal. Boerderij volgt de bouw. Dit is deel 1: uitgangspunten voor bijzondere stalbouw.

Voor een vervolg op deze bijzondere stalbouw: klik hier.

Arjan (25), Ingrid (55) en Jan (61) van Esch hebben in Heukelom (N-Br.) in vof 70 melkkoeien, 30 stuks jongvee en 20 hectare land (helft in eigendom). Arjan is de derde generatie. De familie laat vanaf deze zomer een nieuwe stal bouwen. Eentje met een bijzonder concept, de koeientuin van ID Agro, met bomen en struiken in de stal. Het is de tweede in Nederland en het concept is verder doorontwikkeld tot koeientuin 2.0. Dat ‘2.0’ zit ‘m met name in de vloer (waarover straks meer).

Het bedrijf van familie van Esch bestaat uit twee takken - melkveebedrijf en kinderopvang Tierelier – en is behoorlijk ingeklemd. Dit is een drukke Brabantse ‘postzegel’. Het bedrijf ligt pal naast een druk fietspad en een spoorweg en snelweg A65 is vlakbij. Ook ligt het precies tussen Tilburg en Oisterwijk in. Geen ideale locatie voor een melkveebedrijf.

Een overzicht van het bedrijf, gezien vanaf de zuidkant. Van voor naar achter: de kinderopvang, de jongveestal, de stal voor de droge koeien en de ligboxenstal. Die laatste twee gebouwen zijn flink verouderd.

Kinderopvang Tierelier bestaat sinds 2007 en werd óók opgezet om de burger bij de boerderij te betrekken. De opvang is inmiddels de belangrijkste tak van het bedrijf. Met 40 parttime medewerkers (totaal 18 fte) is de opvang met recht de motor van het bedrijf. Zonder deze tak zou familie van Esch geen koeientuin kunnen realiseren. Het uitgangspunt van de opvang – betrek de burger – geldt nu opnieuw voor de koeientuin.

Het bedrijf ligt niet alleen ingeklemd, er is ook veel grondhonger in dit boomteeltgebied. Van Esch is realistisch, hier kun je geen grote boer worden. De koeientuin – die straks ruimte biedt aan 70 melkkoeien – biedt wel perspectief. Het vrijloopconcept met bomen en struiken – ontwikkeld met stichting Courage en meerdere veehouders - sluit bovendien aan bij de uitgangspunten van Van Esch: de koe én de burger staan centraal. Hij was er direct enthousiast over.

Een overzicht in de oude stal uit 1968. In de loop der jaren heeft van Esch hier het nodige veranderd, maar de stal is nu echt op. Alles is net te klein. In de koeientuin wordt dat wel anders. De koe heeft er zo min mogelijk beperkingen. De ligboxen verdwijnen, de koeien lopen in een vrijloop en hebben dan 18 m2 ruimte per dier. De ‘tuin’ krijgt ook een serrestaldak (vijf bogen) en open zijkanten.

Dit fietspad trekt veel toeristen en dagjesmensen en loopt pal langs het bedrijf waar de mensen de koeientuin goed kunnen zien. Volgens van Esch sluit het transparante en groene welzijnsconcept van de ‘tuin’ precies aan bij wat de burger wil. Zo omarmt de veehouder de ‘bedreiging’ van de drukte in het gebied.

Want druk is het altijd wel rond het bedrijf van familie van Esch. Het brede fietspad pal voor het erf is de verbindingsweg van Oisterwijk naar Tilburg. Het is niet alleen bekend terrein voor scholieren, maar er fietsen ook veel toeristen. Die komen straks allemaal langs de koeientuin.

De vergunning voor de koeientuin is nu onherroepelijk, maar het traject duurde vijf jaar. Het innovatieve concept werd wel positief ontvangen, maar niemand durfde er lange tijd ‘een klap op te geven’. Het probleem was de innovatieve vloer van de koeientuin waarvoor nog geen RAV-code bestond. Het pijnlijke gevolg is dat van Esch nu door de sterk gestegen bouwkosten fors duurder moet bouwen. Sinds corona liggen die kosten tot wel 40% hoger.

Een overzicht van de oude stal die vervangen wordt. Die nieuwe koeientuin gaat straks €24.000 per koeplaats kosten. Dat lijkt zeer fors, maar er passen wel enkele kanttekeningen bij. Zo is die prijs inclusief zeer uitgebreid en overdekt boerderijterras van 100 m2, veranda en keuken voor melkverwerking en horeca. Deels een provincie-wens. Ook inbegrepen zijn dure brandveiligheidseisen.

Nog een overzicht in de oude stal. Kenmerkend voor de nieuwe koeientuin zijn twee groenstroken van 25 bij 1,20 meter. Die maken de stal echt tot een tuin. Die stroken zijn een soort enorme plantenbakken met struiken en bomen die tot de 6 meter hoge nok reiken. Die bakken zijn afgerasterd en wortels kunnen niet onder de stalvloer komen. Qua welzijn zijn er veel voordelen. In de zomer verlaagt het groen de staltemperatuur met 4 à 5 graden en is er meer schaduw door het blad. In de winter is er juist meer beschutting als het guur weer is.

De koeientuin heeft proefstalstatus vanwege het innovatieve vloersysteem dat de ammoniakuitstoot moet beperken. Wageningen University & Research gaat dit een jaar lang monitoren. De vloer is een soort kunststof trampolinezeil dat goed veert en vocht doorlaat. Urine zakt er doorheen en mest blijft liggen. Urine komt via één centraal punt in een kelder terecht waardoor praktisch geen verbinding is met de koeientuin. Mest wordt door twee JOZ-mestrobots weggehaald en gaat dagvers de stal uit. Daar zitten bladeren van bomen in, maar dat is extra organisch materiaal.

Het vergunningtraject nam veel tijd in beslag. Deze GEA monobox-melkrobot is er een indirect voorbeeld van. Van Esch anticipeerde in 2018 al op een snelle komst van de koeientuin en investeerde begin dat jaar in een melkrobot die de 2x6-visgraat verving. De koeientuin komt er echter dit jaar pas. De melkrobot verhuist dan mee.

De kracht van familie van Esch ligt nu al in het contact leggen met de burger. Los van de opvang is er een melktap en worden eieren verkocht. Het grote boerderijterras is een volgende, grote stap. Juist door flink te investeren in brandveiligheid anticipeert van Esch op de toekomst: een horecabestemming. Tot die tijd mag er op het terras alleen onvergund koffie geschonken worden.

De jongveestal. Qua voerhek maakt Van Esch in de koeientuin een opvallende keuze: een kunststof hek. Hij zag het 20% duurdere voerhek bij andere boeren. Zo’n hek lijkt minder stevig, maar in de praktijk is dat geen probleem omdat koeien er meer natuurlijk in hangen; het hek golft een beetje. De voordelen zijn ook groot, zegt Van Esch. Koeien vreten meer dan achter een gewoon voerhek, ze hebben geen schuurplekken en mesten minder achter het hek. Je kunt alleen geen koe vastzetten en daarom wordt een klein deel van het voerhek in de koeientuin wel standaard (bij het separatiehok).

De jongveestal is ruim opgezet. Het achterste deel van de stal bestaat uit verdiepte strohokken. Ook daar hebben de dieren - net als straks in de koeientuin - rond de 18 m2 ruimte per dier. Een automatische stroverdeler strooit de hokken in.

Tussen de ligboxenstal en jongveestal staat nog een andere stal. Hier zijn de droge koeien gehuisvest.

Dit gebouw is net als de ligboxenstal verouderd. De koeien liggen er op stro. Dat stro keert niet terug in de koeientuin. Stro past niet binnen het vloerconcept en Van Esch vindt het ook niet optimaal voor de koeien.

Beheer
WP Admin