Het dilemma van de bedrijfsoverdrager

Groot is de voldoening als een kind verder wil met het bedrijf. Toch kan de overdrager het vaak moeilijk uit handen geven. Want wat moet hij dan zelf? En kan zoon of dochter het echt wel?

Het bedrijf overdoen aan de opvolger is een van de moeilijkste zaken in de carrière van een agrarisch ondernemer. Alles wat met bloed, zweet en tranen is opgebouwd, moet uit handen gegeven worden aan – meestal – een van de kinderen. En dat valt niet altijd mee. Want kan hij of zij het wel? Wordt het levenswerk niet alsnog verkwanseld?

➤ Checklist voor overdragers

Angst van overdrager

De angst daarvoor maakt dat de overdrager het maar moeilijk kan loslaten. Tot grote ergernis van de opvolger die immers geen klein kind meer is. Angsten en onzekerheden uitspreken, gebeurt niet altijd. Daardoor liggen wrijving en conflicten op de loer. Het vraagt immers nogal wat vertaalkunde om bemoeizucht van vader te vertalen als: ‘hij is bang’. En toch is dat vaak wat er speelt; een bedrijfsoverdrager staat niet zelden bol van vrees.

Loslaten brengt geld in het laatje, veel meer dan vasthouden en blijven bemoeien

Dat staat de voortgang en vernieuwing van het bedrijf in de weg en juist dat kost geld, zo becijferde de Nyenrode Business Universiteit. Hoeveel er voor de landbouw mee gemoeid is, is niet uitgerekend, maar als alle soorten familiebedrijven op één hoop gegooid worden, kosten slecht verlopende overdrachten zo’n € 6 miljoen per jaar. Kortom: loslaten brengt geld in het laatje, veel meer dan vasthouden en blijven bemoeien. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe overwin je als overdrager je angst dat het misgaat met het bedrijf?

Bedrijf staat op 1

Het is kenmerkend voor familiebedrijven dat overdragers de bedrijfscontinuïteit veelal belangrijker vinden dan harmonie binnen de familie. Liever herrie in de tent dan helemaal geen tent. Veel geld verdienen is hierbij niet de belangrijkste drijfveer, het gaat eerder om behoud van identiteit en status. Want wie of wat ben je nog als je geen bedrijf meer hebt?

Het bedrijf dient dus koste wat kost overeind te blijven, maar de angst voor verlies werkt averechts. Vertrouwen in een goede afloop ontstaat mede door de overname niet eindeloos uit te stellen.

Jezelf misbaar maken

De eerste en belangrijkste tip is nog altijd: begin er op tijd mee. Dat is lastig, want wie de overdacht regelt, is tegelijk de eigen misbaarheid aan het regelen terwijl je eigenlijk het liefst onmisbaar blijft. Maar wie zichzelf onmisbaar maakt, creëert personeel in plaats van opvolgers.

Zonder kras is er geen leerproces

Denk aan de rij-instructeur vroeger tijdens de rijles: als die niet had gezegd dat je zelf moet sturen, was hij nog steeds de chauffeur geweest. En tijdens die rijles is de leerling vast weleens te kort door de bocht gegaan, of er is een stoeprand geraakt. Dat was niet erg, zonder kras is er geen leerproces. Ofwel: een goede boer is als die rij-instructeur. Die maakt zichzelf juist wel misbaar zodat de opvolger uiteindelijk de auto zelf kan besturen. Als de onderlinge band goed is, zul je de rol van vraagbaak krijgen, want jouw kennis en kunde zijn niet ineens waardeloos geworden.

Tijd, tijd, tijd

Een overdracht duurt, nog los van de maatschapsperiode, zo’n 7 à 8 jaar. Ga dus niet een jaar voor het bedachte pensioen bij elkaar zitten om ‘even alles door te nemen’. Dan worden ter plekke keuzes gemaakt die niet goed zijn overdacht en die later juist geld kunnen kosten. De ironie is dat de overdrager zijn angst daarmee juist bevestigd ziet.

Op tijd beginnen is niet eenvoudig, want wanneer is dat dan? Dat is voor iedereen verschillend. Maar wanneer het ook is: betrek alle gezinsleden erbij. Nog steeds komt het voor dat broers en zussen die al uit huis zijn, op een bepaald moment een papier onder hun neus krijgen om te tekenen. Dat kan grote misverstanden tot gevolg hebben omdat niet duidelijk is hoe het precies zit met ‘de miljoenen’.

Betrek dus alle kinderen erbij en wel vanaf het begin. Dan worden zij meegenomen in het proces en begrijpen ze hoe en waarom dingen gebeuren. Ze komen dan niet voor verrassingen te staan als het moment van overdracht daar is en dat vermindert de kans op ruzies en gedoe om geld. Gedoe dat de overdrager juist wil vermijden omdat anders zijn nachtmerrie uitkomt: de bedrijfscontinuïteit loopt gevaar.

Geen soft gedoe

Betrek niet alleen alle gezinsleden erbij, maar ook externe adviseurs. Liefst niet alleen een cijfergerichte accountant maar ook iemand die de emotionele kant kan begeleiden. Dat is geen ‘soft gedoe’, het is juist een sterke strategische zet. De overname van een gezinsbedrijf is immers meer dan alleen een zakelijke afhandeling. Er komen wel degelijk allerlei gevoelens bij kijken die van grote invloed kunnen zijn op het proces.

Wie op tijd begint, angsten en andere gevoelens niet wegstopt maar benoemt en er hulp van buiten bij haalt, heeft de beste kaarten om het bedrijf te doen voortbestaan. Ook na de overname.