‘Verandering? Bedenk dat je altijd een keuze hebt’

Boeren krijgen aan de lopende band te maken met veranderingen. Fluctuerende prijzen, nieuwe technische inzichten, nieuwe wet- en regelgeving, verschuivende maatschappelijke wensen, noem maar op. De ene verandering is nog niet bezonken of de volgende dient zich alweer aan. “Verandering is een constante”, zegt Frank Ruesink, oprichter van TheGamechangers. Hij begeleidt organisaties en bedrijven, ook in de landbouw, bij verandertrajecten. Als geen ander weet hij hoeveel weerstand verandering kan oproepen. “Dat is logisch en heel menselijk, maar het helpt je uiteindelijk niet verder.”

Waar komt weerzin tegen veranderen vandaan?

“Dat komt door onze hersenen. Die zijn voortdurend bezig met zorgen dat je overleeft. We handelen dus altijd primair vanuit overlevingsdrang. Als er iets in onze omgeving verandert, vragen we ons onbewust af: levert dit gevaar op of niet? Stel dat je in Amsterdam loopt en je hoort de bel van een tram, dan spring je meteen aan de kant. En dat is maar goed ook. Onze overleefstand staat altijd aan en daarom verzetten we ons tegen verandering, het kan immers gevaar opleveren.”
Artikel gaat verder onder de foto‘s.

Frank Ruesink studeerde onder meer Marketing en Management aan de Universiteit van Portsmouth (Engeland). Hij richtte 17 jaar geleden in Lunteren (Gld.) TheGamechangers op. Sindsdien begeleidt hij bedrijven binnen en buiten de agrarische sector bij veranderprocessen. – Foto’s: Jan Willem Schouten

Na de Tweede Wereldoorlog is er, ook voor boeren, ontzettend veel veranderd. Ze gingen daar ogenschijnlijk vloeiend in mee. Nu lijkt de weerzin tegen verandering groter dan toen, hoe kan dat?

“Dat heeft denk ik te maken met financiële ruimte. Na de oorlog gingen van veel producten de prijzen omhoog en boeren werd geen strobreed in de weg gelegd om te produceren. Tegen die achtergrond is verandering minder lastig omdat er minder gevaar dreigt.”

Als de prijzen laag zijn, wordt veranderen dus moeilijker?

“Voor veel mensen speelt dat inderdaad een rol. Elke verandering doet een aanspraak op de vraag: blijf ik overleven? Op het moment dat je het financieel zwaar hebt, wordt je overlevingsstand extra geactiveerd. Je schiet dan in een soort kramp en wilt helemaal niks meer, je wilt behouden wat er is, want dat is veilig.”

Voor boeren komt er niet zelden veel tegelijk: én lage prijzen én nieuwe regels. Hoe moet je daarmee omgaan als je hersenen zeggen: pas op, doe niks, want er dreigt gevaar?

“Het is een basale vraag: houd je van de verandering, ga je ermee aan de slag of vecht je ertegen? Als je het financieel zwaar hebt, ben je eerder geneigd ertegen te vechten. Omdat er voor boeren voortdurend van alles verandert, zouden ze eigenlijk van verandering moeten hóuden om te overleven, maar ze schieten in die kramp. Ze willen niks veranderen, want er dreigt gevaar dat ze niet overleven. Die houding is heel menselijk, ik veroordeel dat absoluut niet. Behalve overlevingsdrang, spelen overigens ook persoonlijke aspecten mee bij het omgaan met veranderingen. De een gaat er nou eenmaal soepeler mee om dan de ander.”

Wat als je nou gewoon niet zo soepel in elkaar zit en je moet toch dealen met veranderingen?

“Veranderingsgezindheid heeft veel te maken met zelfvertrouwen. Wie weinig zelfvertrouwen heeft, is niet erg geneigd iets te veranderen. Die vraagt zich af: kan ik dit wel aan, komt het wel goed? Als je zeker bent van jezelf, twijfel je daar minder snel aan. Dan denk je eerder: oké, het gaat lukken. Dat effect versterkt zichzelf, want elke positieve ervaring sterkt je zelfvertrouwen. ”

Frank Ruesink: “Je hebt altijd een keuze, je zit nooit vast. Ik snap dat mensen het zo kunnen ervaren, maar het is niet zo.”

En als die uitblijven?

“Ook dat verschilt per persoon. De een zal denken: daar kan ik van leren, de ander valt terug en denkt: zie je wel, ik kan het niet. Dat helpt uiteraard niet erg om veranderingen door te voeren.”

Maar als de overheid iets oplegt, moet je wel.

“Ja en nee. Realiseer je dat je aan de maatregelen zelf niets kunt veranderen. Ook op lage prijzen heb je meestal geen invloed. Maar je kunt wel zelf bepalen hoe je ermee omgaat. Houd je van de verandering, ga je hem aan, of verzet je je? In dat geval moet je je wel afvragen of dat de manier is waarop je je bedrijf wilt runnen. Altijd maar verzet en strijd leveren, kost enorm veel energie. Je kunt erdoor opgebrand raken.”

Boeren voelen zich soms machteloos bij alles wat er op ze afkomt. Zomaar even de bedrijfsopzet veranderen, kan bijvoorbeeld niet.

“Bedenk dat je altijd een keuze hebt. Als je echt het gevoel hebt dat het niet meer gaat, dat je niet meer aan alle eisen kunt voldoen of dat ze niet meer bij je passen, dan heb je bijvoorbeeld de keus om te stoppen. Dat is heel spannend, want het is een grote verandering waarbij je helemáál niet weet wat je te wachten staat, maar ik wil maar zeggen: je hebt altijd een keuze. Je zit nooit vast. Ik snap dat mensen het zo kunnen ervaren, maar het is niet zo.”

Maar we streven er natuurlijk naar het bedrijf door veranderingen te loodsen. Hoe pakken we dat aan als alles in ons zich verzet?

“Als je zorgen hebt, zit met twijfels over wat je moet doen en of je het wel kunt, vraag je dan af: blijf ik op mijn probleem zitten of ga ik het delen met anderen? Een probleem bespreekbaar maken, maakt het lichter, er zijn heel veel onderzoeken die dat bewijzen. Hierbij is de partner belangrijk, want boeren houden hun gevoelens en emoties vaak voor zich. Boeren zijn doeners en als doen niet lukt, voelen ze zich onprettig. Maar ze gaan niet analyseren waar dat onprettige gevoel vandaan komt, laat staan dat ze iets ermee doen. In plaats daarvan gaan ze nog meer doen. En klagen.”

Even klagen kan toch goed zijn om stoom af te blazen?

“Maar het helpt je uiteindelijk niet om met veranderingen om te gaan. Klagen kost vooral veel energie. Houd je van muziek? Ken je die tekst van Guns ’n Roses: I used to love her but I had to kill her. I had to put her six feet under and I still hear her complain. Dat geeft mooi weer waar het om gaat: je kunt nog zoveel om je bedrijf geven maar als je blijft klagen zonder verder iets te doen, ga je ten onder en bereik je niets.”

Dus: ga veranderingen gewoon aan?

“Blijf je in elk geval niet verzetten, blijf niet strijden tegen verandering die je niet veranderen kunt. Soms is strijd goed, maar bepaal welke en bepaal ook wanneer en hoe lang. Pick your battles zeggen de Britten, wat zoveel betekent als: overweeg welke strijd je aan wilt gaan en wat kansloos is. Stop geen energie in iets wat toch niets oplevert en nogmaals: weet dat je altijd een keuze hebt. Bedenk dit: alle veranderingen resulteren, op wat voor manier dan ook, in groei.”