‘Strijd tegen big data: boeren beschermen tegen gegevensuitbuiting’

Data worden steeds meer gebruikt, ook in de landbouw. Grote bedrijven hebben vaak geavanceerde apparatuur, die niet zomaar door anderen gerepareerd kunnen worden. Vaak is het onduidelijk wie eigendom is van de data en hoe die data gebruikt en verspreid mogen worden. Deze monopolistische praktijken kunnen voor problemen zorgen. Er is onderscheid te maken tussen praktijken die in overeenstemming zijn met de wettelijke normen, en praktijken die antitrustkwesties kunnen oproepen.

De moderne landbouw leunt zwaar op geavanceerde machines die zijn uitgerust met sensoren en traceerapparatuur, die de efficiëntie verbeteren maar ook aanzienlijke antitrust-problemen met zich meebrengen. In zaken waarbij Deere betrokken was, konden boeren bijvoorbeeld hun apparatuur niet zelfstandig repareren of kiezen voor reparatiediensten die niet van Deere waren vanwege softwarebeperkingen, wat resulteerde in dure reparaties door erkende monteurs.

Een mogelijk antitrustprobleem is koppelverkoop en bundeling, waarbij fabrikanten landbouwers dwingen om machines te kopen met onnodige geïntegreerde sensoren. Dit beperkt de concurrentie en drijft de kosten op. Een boer kan bijvoorbeeld een basismaaidorser en afzonderlijke opbrengstmonitoren willen, maar wordt gedwongen om een duurder gebundeld product te kopen dat bij de machine wordt geleverd. Boeren verplichten om gebundelde datadiensten met andere producten te kopen, kan illegaal zijn als het de concurrentie beperkt of boeren dwingt om voor onnodige diensten te betalen.

Eigendom en gebruik van gegevens

Boeren weten vaak niet hoe hun gegevens worden gebruikt, waardoor grote bedrijven ze kunnen exploiteren voor winst. Als een bedrijf bijvoorbeeld uit de gegevens van boeren leert dat een regio een hoge gewasopbrengst heeft, kan het de marktprijzen naar beneden manipuleren. Dit kan nadelig zijn voor boeren die onbewust toestemming geven voor het verzamelen van gegevens zonder de implicaties ervan volledig te begrijpen.

Zelfs als boeren ermee instemmen om hun gegevens te delen, moeten grote bedrijven met veel marktmacht voorzichtig zijn. Het gebruik van deze gegevens om prijzen te manipuleren of concurrenten te benadelen kan nog steeds als oneerlijk worden gezien. EU-wetten beschermen eerlijke concurrentie, dus bedrijven met een sterke positie moeten de gegevens van boeren op een verantwoorde manier gebruiken om schade te voorkomen. De Europese Commissie betrekt boeren actief bij de strijd tegen oneerlijke praktijken en benadrukt dat het belangrijk is dat boeren relevante informatie verstrekken als ze zich benadeeld voelen (EU, 2024).

Inzicht in antitrustwetten cruciaal voor boeren

Het is cruciaal voor boeren om te begrijpen wat illegaal is in de antitrustwetgeving vanwege de unieke dynamiek van de landbouwmarkt. In tegenstelling tot veel andere industrieën wordt de landbouw gekenmerkt door een groot aantal producenten die afhankelijk zijn van een klein aantal leveranciers en kopers. Dit machtsevenwicht kan gemakkelijk leiden tot concurrentiebeperkende praktijken die boeren schaden. Hoewel een hoog concurrentieniveau helpt om de prijzen laag te houden, ontstaan er aanzienlijke antitrustrisico’s wanneer de concurrentie in de rest van de sector beperkt is en geconcentreerd is bij een paar bedrijven.

Hoewel de meeste bedrijven geen prijsafspraken mogen maken, zijn er enkele uitzonderingen voor boeren. Soms mogen ze samen prijzen bepalen, vooral om duurzame praktijken te financieren. Deze samenwerkingen moeten specifieke regels volgen om ervoor te zorgen dat ze de concurrentie niet schaden. Als boeren niet zeker weten of hun prijsafspraken legaal zijn, moeten ze contact opnemen met hun nationale mededingingsautoriteit. In Nederland bijvoorbeeld biedt de Leidraad landbouwsamenwerkingen van de ACM richtlijnen voor deze samenwerkingsverbanden. Op dezelfde manier kunnen boeren samenwerken aan eerlijke praktijken voor het delen van gegevens, waardoor ze meer onderhandelingsmacht krijgen en betere beslissingen kunnen nemen.

Door deze antitrustkwesties aan te pakken, kunnen regelgevende instanties bijdragen aan het behoud van een eerlijke en concurrerende landbouwsector en ervoor zorgen dat technologische vooruitgang boeren ten goede komt en niet uitbuit. Hoewel het voor boeren vaak moeilijk is om dergelijke praktijken te bewijzen, moeten regelgevende waakhonden een belangrijke verantwoordelijkheid op zich nemen om ervoor te zorgen dat boeren beschermd worden tegen mogelijke schade.