Phytophthora slaat wild om zich heen

Aardappelziekte phytophthora is dit jaar al uitzonderlijk vroeg een groot probleem. Telers vrezen voor hun oogst. Aardappelverwerkers spreken van een rampjaar en bereiden zich voor op lastige keuzes. De NAK heeft de eerste gele kaarten al uitgedeeld.

“De ramp is niet te overzien”, zegt Andries Middag, directeur van de Vavi, de Vereniging van de aardappelverwerkende industrie. Het scenario dat nu voorligt is volgens hem nog slechter dan vorig jaar. Ondanks de maatregelen van de speciale taskforce van BO Akkerbouw. Vorig jaar bleven er nog regio’s vrij van grote aantastingen, zoals het nu lijkt, gaat de ziekte het hele land door, verwacht Middag. “Daardoor moeten we straks kiezen uit twee kwaden. Of de teelt vroeg stopzetten met opbrengstverlies tot gevolg, of nog wat langer doorgaan met als risico dat de besmetting nog meer om zich heen grijpt.”

Doodbranden of doodspuiten vaak de enige optie

Bij keuringsinstantie NAK kwamen de eerste meldingen van phytophthorahaarden dit jaar uitzonderlijk vroeg binnen, aldus coördinator Jeroen Winkelhorst. NAK doet reguliere veldcontroles en fungeert ook als meldpunt voor besmettingen en verdachte situaties. Dit jaar zijn tot nu toe al 3 gele kaarten uitgedeeld voor het onvoldoende aanpakken van besmettingshaarden. Er kwamen tien meldingen binnen van haarden, waarbij het mogelijk is dat er meerde meldingen over dezelfde haard kwamen.

Een haard moet bestreden worden, meestal is doodbranden of doodspuiten de enige optie. Eén melding betrof een volkstuin. Ook daar moeten haarden bestreden worden. Ook deelde de NAK al 15 gele kaarten uit aan telers voor het niet afdekken van afvalhopen. De veldkeuringen zijn pas net begonnen. Volgens Winkelhorst zijn daarbij nog geen problemen aangetroffen.

Aardappelopslag van knollen die vorig jaar in de grond zijn blijven zitten, is dit jaar een groot probleem door de moeizame oogst. Op een enkele plek zijn zelfs nu nog aardappelen uit de grond gehaald. Als er phytophthora in aardappelopslag zit, is er sprake van een overtreding. De NAK handhaaft hier pas op vanaf 1 juli. ”Maar als we het eerder tegenkomen brengen we teler wel op de hoogte”, aldus Winkelhorst.

Verwerkers: ‘verantwoordelijkheid nemen’

De ziekte grijpt zo snel om zich heen dat er volgende week knopen doorgehakt moeten worden over aanpassing van afspraken tussen telers en afnemers, aldus Andries Middag. “‘Als het zo doorgaat, zal de Taskforce er niet aan ontkomen om regie te nemen.” Hij zegt dat de verwerkende industrie haar verantwoordelijkheid wil nemen tegenover telers die bijvoorbeeld vroegtijdig een teelt moeten afbreken, en daardoor hun leveringsplicht niet kunnen nakomen. Wie draait op voor die schade? Middag wil dan samen zoeken naar passende oplossingen. “De situatie is zorgelijk, maar we hebben in Nederland het voordeel dat de keten goed georganiseerd is.”

Middag bevestigt dat verwerkers bezig zijn met uitbreiding van de teelt in zuidelijke landen. “Er is altijd al een gat tussen begin en einde van het teeltseizoen en sinds jaar en dag proberen verwerkers daar op in te spelen door elders aardappelen te halen. Door de uitzonderlijke omstandigheden van nu kan het eerder uit om de aardappelen van grotere afstand te halen.”

Alle hens aan dek bij biotelers

Gangbare telers zijn al vroeg in het seizoen extra druk met chemische bestrijding. Bij biotelers is het helemaal alle hens aan dek. Volgens Henk Klompe, voorzitter Bioplant, organisatie van biologische akkerbouwers, bestaat driekwart van het areaal bio-aardappelen uit robuuste rassen en lukt het tot nu toe om die vrij van phytophthora te houden. Maar het andere kwart is niet van een robuust ras. Daar wordt al wel phytophthora in aangetroffen, aldus Klompe. Hij weet in ieder geval van één biologische pootgoedteler in zijn omgeving die dit jaar al twee keer een haard moest aanpakken, op sommatie van de NAK. “Dat is gelukt. Voor mij is dat het bewijs dat deze werkwijze met meldingen, controles en verplichte aanpak werkt.”

Skal: geen aanpassing regels

Skal zegt op de hoogte te zijn met de extra hoge ziektedruk dit jaar. De controle organisatie voor de bioteelt stelt dat wet- en regelgeving geen ruimte biedt voor ontheffingen voor het gebruik van chemisch-synthetische gewasbeschermingsmiddelen, ook niet bij slechte weersomstandigheden.

“Wanneer bio-telers actief niet-toegestane middelen gebruiken en dit wordt aangetoond, verliest de partij de bio-status. Daarnaast levert het gebruik van niet-toegestane middelen een afwijking op voor de teler. Ook wordt het betreffende perceel gedecertificeerd, waardoor de grond opnieuw moet omschakelen”, aldus de woordvoerder.

Europese oproep

Onlangs hebben Europese ketenorganisaties in Brussel een actieplan gepresenteerd voor de aanpak van phytophthora. Ze zeggen dat de ziekte een bedreiging vormt voor de Europese aardappelproductie, voor de heel aardappelketen en voor de positieve handelsbalans van de EU. Het actieplan zou moeten zorgen voor betere alertheid, betere informatievoorziening voor telers, ontwikkeling van resistenties en vooral ook een betere beschikbaarheid van effectieve bestrijdingsmiddelen naast de verdere ontwikkeling van geintegreerde gewasbescherming.

Aardappelteelt is met 1,7 miljoen hectare goed voor maar 1,7% van het akkerbouw areaal in de EU, maar de economische betekenis is relatief veel groter.