Opvolgers willen wel een accountant, maar geen coach

Cijfers over bedrijfsovername zijn er volop. Zo heeft 41% van de agrarische bedrijven geen opvolger, onder de 55-plussers is dit ruim de helft. De rest heeft dus wél een potentiële opvolger maar dat de bedrijfsovername dan ook automatisch lukt, is niet gezegd. Het is een lang proces en de weg zit vol hobbels, kuilen en afgronden. Dat er een hoop geld bij komt kijken, is grotendeels bekend. Maar dat er nog veel meer emotie bij komt kijken, wordt nog altijd onderschat. Mede daarom deed het Landelijk Expertisecentrum Familiebedrijven van Hogeschool Windesheim onderzoek naar de sociaal emotionele kant van agrarische bedrijfsopvolging. De onderzoekers werkten hiervoor samen met de groene hogescholen van Van Hall Larenstein en Aeres. De uitkomsten moeten input geven aan het nog op te zetten Kenniscentrum Agrarische Bedrijfsopvolging (zie kader).

Interessant kijkje

Voor het onderzoek zijn interviews gehouden bij 15 bedrijven in verschillende stadia van de bedrijfsovername. Ook vulden 354 studenten een enquête in over het onderwerp. De uitkomsten geven een interessant inkijkje in de gedachtewereld van deze groep die voor het grootste deel van boerenkomaf is en de ambitie heeft het bedrijf thuis later voort te zetten. Van de mannelijke studenten uit agrarische gezinnen heeft 84% deze wens, van de vrouwelijke is dat 62%.

Alle geënquêteerden zijn overwegend van mening dat niet per se het oudste kind de opvolger moet zijn maar de meest geschikte. Dat is in hun ogen iemand met veel ondernemerskwaliteiten. Communicatieve vaardigheden scoren een heel stuk minder. Afgaand op dit alles zien studenten met overnameplannen zichzelf vrijwel allemaal als een heel geschikte kandidaat.

Complex proces

Dat bedrijfsovername een complex proces is, wordt ruimhartig onderschreven. Zorgen zijn er onder andere over de financiering van het geheel. En wat te doen met de broers en zussen die niet opvolgen?

Dat bij dit alles verschillende soorten advies nodig zijn, daarover twijfelt men niet. Toch blijkt dat de helft van de studenten zelf geen behoefte ziet aan zulk advies. De onderzoekers verklaren dit, doordat de studenten vaak nog jong zijn en het bedrijf thuis nog niet in de overnamefase zit. Er wordt hooguit wat over gepraat maar verder nog niet. Bij 14% van de studenten gebeurt dit overigens helemaal niet, de overname is bij hen geen gespreksonderwerp.

Mocht er toch sprake zijn van een adviseur voor de overname, dan denken de studenten hierbij vooral aan de accountant, notaris en relatiebeheerder van de bank. Ook vrienden en kennissen worden belangrijk gevonden maar mediators en coaches vrijwel niet, terwijl de studenten wel bezorgd zijn over mogelijke familieruzies en over de gevolgen als een opvolger met het bedrijf een andere kant op wil. De vrouwelijke studenten hebben hier iets vaker zorgen over dan de mannelijke, maar een coach invliegen als begeleider om conflicten te voorkomen, is bij beide groepen weinig populair.

Voedingsbodem

Uit interviews die de onderzoekers hielden, blijkt dat er vaak een voedingsbodem is voor moeilijkheden. Onderzoeker Bart Hoogeboom is een van hen en hij merkte dat generatieverschillen van invloed kunnen zijn op de voortgang van de overname. “De ouders hebben hun hele leven keihard gewerkt, hadden weinig vrije tijd en herinvesteerden alle inkomsten in het bedrijf, wat meestal goed ging. De jongere generatie kijkt er anders tegenaan. Die is niet altijd bereid om volledig naar het bedrijf toe te leven. Ze willen meer vrije tijd en een hoger besteedbaar inkomen. Dat baart de oudere generatie zorgen. En dan zijn er nog de partners met een baan buiten de deur. Ze zijn vaak weg en helpen thuis niet of weinig mee. Ook dan kunnen de ouders zich afvragen of het allemaal wel goed komt met het bedrijf. Verschil van inzicht geeft soms spanning en onbegrip, conflicten liggen op de loer.”

Zachte kant bedrijfsovername

Hoewel jongeren zich dat realiseren, zo blijkt uit het onderzoek, leeft de zogenaamde zachte kant van de bedrijfsovername toch niet erg bij hen. Evengoed wil een ruime meerderheid hier best in investeren. De vraag is welke waarde aan dit antwoord moet worden toegekend. “Als je de vraag stelt of ze bereid zijn hierin te investeren, dan zeggen ze misschien wel ja maar of ze het ook echt zullen doen, is niet duidelijk. Dat is mogelijk iets voor vervolgonderzoek”, zegt Hoogeboom.

Uit de enquête kwam ook naar voren dat bijna de helft van hen maar matig te spreken is over de kennis die ze op school opdoen. De kennis die ze van hun ouders meekrijgen, vinden ze een stuk waardevoller. Hoogeboom: “Dat zagen we soms ook tijdens de interviews met families. De waardering voor nieuwe kennis is wisselend.”

Familierelaties

De lessen op de groene scholen die specifiek over bedrijfsoverdracht gaan, zijn vooral toegespitst op financiering, belasting en wet- en regelgeving. Sociaal-communicatieve aspecten, familierelaties en familiebelangen komen volgens de studenten, minder aan bod. Daar is Diederik Sleurink, onderzoeker en docent dier- en veehouderij bij Van Hall Larenstein het niet helemaal mee eens. “Dit is als je kijkt door de bril van studenten. We hebben in het onderwijsprogramma wel degelijk modules die ingaan op hoe je bijvoorbeeld sociaal-emotioneel omgaat met bedrijfszaken. Studenten doen ook allerlei zelftesten, de resultaten houden hen echt een spiegel voor. Ze gaan er vervolgens mee aan de slag. Zo moeten ze bijvoorbeeld twee kwaliteiten van zichzelf benoemen en twee valkuilen. En hoe zijn ze van plan met die valkuilen om te gaan? Ik zie dat daar vervolgens serieus over nagedacht wordt. Dus ja, de zachte kant komt wel aan bod maar het kan altijd meer.”