‘Nieuw financieel landbouwsysteem noodzakelijk voor perspectief landbouw’
De klimaat-, biodiversiteit- en wateropgaven in Nederland hebben onvoldoende voortgang en de landbouw heeft niet genoeg perspectief, omdat we vastzitten in het bestaande landbouwsysteem. De kosten die zijn gekoppeld aan transformatie naar een eigentijds, volhoudbaar landbouwsysteem worden onterecht bij de boer neergelegd. Binnen de voortdurende transitie naar toekomstbestendige landbouw stellen experts Peter van der Maas, Rik Eweg, Niek de Boer en Robert Baars van Hogeschool Van Hall Larenstein een vernieuwend financieel landbouwsysteem voor.
Voor de implementatie van transities is een nieuw financieel systeem een randvoorwaarde. Nederland staat voor grote klimaat-, biodiversiteit- en waterkwaliteitsopgaven. De overheid maakt hiervoor plannen. Maar die plannen sluiten vaak onvoldoende op elkaar aan. En ze zijn bovendien niet toegesneden op de werkelijke opgaven in een bepaald gebied. De boeren krijgen vervolgens voor een belangrijk deel de rekening.
Burgers staan actief achter boeren
De ketenpartijen ontwikkelen allerlei producten met duurzaamheidskeurmerken of -labels, zodat boeren een extra boterham kunnen verdienen. Maar dit blijven kleine volumes die de burger maar beperkt herkent en erkent. De burger erkent wel de biologische landbouw, maar deze omvat nog geen 5% van het areaal in Nederland.
De afgelopen jaren zijn vele burgers actief achter de boer gaan staan, maar passen hun koopgedrag in de winkels maar beperkt aan. De boeren worden gedwongen om hogere kosten te maken voor de genoemde maatschappelijke opgaven. Dat terwijl het hen geen of zeer beperkt financiële baten oplevert. Overheid, ketenpartijen, burgers en boeren kunnen dit kennelijk niet afzonderlijk of samen binnen het huidige systeem oplossen.
We moeten samen aan de slag. De klimaat-, biodiversiteit-, en waterkwaliteitsopgave is niet enkel een opgave van de boeren. Maar het is een gezamenlijke maatschappelijke opgave van alle primaire ketenactoren en andere actoren die hen daarbij ondersteunen of beïnvloeden. De overheid en ketenpartijen moeten nu leiderschap tonen. Dit door in te zetten op een transformatie naar een nieuw landbouwsysteem. Een systeem waarin boeren niet alleen worden gewaardeerd en betaald voor de kilo’s voedsel, maar ook voor het resultaat dat hun bedrijfsvoering heeft op de omgeving, het klimaat, de waterkwaliteit en -beschikbaarheid en biodiversiteit.
Wirwar aan labels en keurmerken
We gaan wat ons betreft in Europa nog maar twee labels in de supermarkt tegenkomen: Regulier Duurzaam en Biologisch. Want de wirwar aan labels en keurmerken met beperkte volumes levert onvoldoende impuls voor een transitie op.
De prijszetting van de door ons voorgestelde Regulier Duurzaam-producten wordt bepaald door de huidige marktwaarde en de kringloopfactor. Indien een bedrijf hoog scoort voor de kringloopfactor kan de productwaarde met circa 15 tot 35% toenemen. Dit wordt dan uitgekeerd door de ketenpartij en/of afnemer aan de producent.
Op basis van onze eerste denklijn zit in de kringloopfactor:
• Emissie van stikstof en fosfaat per hectare
• Emissie CO2-equivalenten per hectare
• Gebruik gewasbeschermingsmiddelen per hectare
• Biodiversiteitscore door beheerpakketten, waaronder perceelrandenbeheer
• Water vasthouden en peilbeheer
Overheid kan lager btw-bedrag inzetten
Biologische landbouw is een label met wereldwijde, Europese erkenning en herkenning. De rest valt wat ons betreft onder Regulier Duurzaam. Deze moet zo in elkaar zitten dat een boer als ondernemer uitgedaagd wordt om een goede kringloopscore te realiseren. Waardoor hij meer inkomsten heeft dan nu met alleen focus op maximale productie per hectare.
Betekent dit dan dat de we rekening neerleggen bij de consument en kan die dat betalen? Inderdaad, en als we vinden dat de consument deze rekening niet kan betalen, dan zou de overheid voor bepaalde productcategorieën een lager btw-bedrag kunnen inzetten. Ook kan de overheid wat ons betreft kiezen voor langjarige subsidies, die de extra benodigde baten vanuit de kringloopfactor dienen te dekken.
Sigaar uit eigen doos
Het moet niet zo zijn dat boeren die conform huidige maatstaven produceren geld inbrengen om de duurzamere producten van een hogere prijs te voorzien. Dit is voor de boeren een sigaar uit eigen doos. Dan komt weer de rekening bij de boeren terecht. De prijs in de winkel moet omhoog. De echte waarde moet betaald worden. Het reguliere product komt in ons voorstel wel voor een hogere prijs in de winkel. De prijszetting zal gelijk zijn aan het duurzame product. Hierbij kun je ook spreken van een heffing, maar de consument betaalt die.
We beseffen bijzonder goed dat de vernieuwing die we hierboven schetsen niet eenvoudig zal zijn. Maar het leidt wel tot meer eenvoud. Want doormodderen zoals nu is een heilloze weg.
Mede-auteurs: Rik Eweg, Niek de Boer en Robert Baars, Hogeschool Van Hall Larenstein.