‘Nederland wordt de voorstad van het Europese achterland’

Landbouwnatie Nederland gaat de komende decennia ingrijpend veranderen. Veel landbouwareaal zal veranderen in recreatiegebied of grond voor woningbouw. Landbouwbedrijven die overblijven kunnen niet anders dan flink opschalen, willen ze het hoofd boven water houden. ,,Eigenlijk is het al te zien: Nederland alleen stelt niks meer voor, je kunt het land niet losknippen van wat er elders in de wereld gebeurt. Grenzen bestaan al niet meer. Het dichtbevolkte Nederland is straks een voorstad van het agrarische achterland in Duitsland en Frankrijk.’

Dat verwacht ir. Tia Hermans van het team Dynamiek en Ruimtegebruik van Centrum Landschap bij onderzoeksinstituut Alterra, onderdeel van Wageningen UR. ,,Ik ben niet pessimistisch of optimistisch over wat er op het gebied van landbouw gaat gebeuren, ik kijk er ‘Europees’ tegenaan’’, zegt zij. ,,Het klimaat verandert, Europa gaat de subsidieregelingen veranderen, de bevolkingsopbouw is al veranderd, daar moet je de consequenties uit trekken. Je kunt niet net doen of dat er niet is en op basis daarvan bepalen hoe je wil dat het land eruit gaat zien.’’

De leeftijdsopbouw in de agrarische sector heeft een ,,enorm waterhoofd’’, legt Hermans uit. Het verschilt natuur per sector, maar in het algemeen zijn maar weinig jonge boeren, terwijl er heel veel oudere agrariërs zijn, zelfs tot wel ouder dan 86 jaar, die vaak geen opvolger hebben. ,,Het aantal boeren halveert in de komende 10 jaar en in de 10 jaar daarna verdwijnt daarvan nog eens de helft. Het resterende, veel kleinere aantal boerderijen zou meer dan driemaal zo groot moeten worden om alle vrijkomende grond te beheren. Veel landbouwgrond ligt onder de rook van de stad en is ook geschikt voor woningbouw, dus duur. Daarnaast zijn de wereldmarktprijzen relatief laag en worden wetten en regelgeving steeds strenger. Elk bedrijf dat wil overleven moet zeer fors uitbreiden.’’

Hermans ergert zich vanuit die kennis enigszins aan de discussie over de megastallen. ,,Opschalen is nodig om toekomstperspectief te houden. Wie dat tegenhoudt, verdoemt de boeren tot armoede. We kunnen niet vasthouden aan de nostalgie uit onze jeugdjaren, toen boerderijen nog met een paar kippen en koeien en een boomgaard konden draaien. De kruidenier op de hoek is ook supermarkt geworden. Dat vinden we gewoon. Het is schandalig van ons om te eisen dat een boerderij geen groot productiebedrijf mag worden.’’

Maar ook als de overblijvende agrariërs hun bedrijf op de een of andere manier flink kunnen uitbreiden, zal er in Nederland landbouwgrond overblijven. Hermans ziet op regionale schaal wel enige ruimte voor boeren met streekproducten, maar ze verwacht niet dat zulke ondernemingen het huidige landbouwgebied kunnen afdekken. ,,Het zal eerder een leuke hobby op de hectare zijn. De manier van voedselproduceren zal de komende 50 jaar zodanig veranderen dat er voor zulke biobedrijfjes onvoldoende bestaansgrond is. Ook in bijvoorbeeld Nederlandse wijnbouw zie ik niet veel. Het klimaat zal daarvoor wel beter worden, maar dan nog is Nederlandse productie veel te duur. Frankrijk kan al niet meer concurreren met landen als Argentinië, Australië en Zuid-Afrika, omdat het daar allemaal veel goedkoper kan. Ik denk dat zulke oplossingen te romantisch zijn.’’

,,Dergelijke initiatieven zouden misschien wel bestaansgrond hebben als er een heel ander systeem van grondeigendom zou komen, waarbij boeren om niet een stuk braakliggende grond mogen gebruiken. Dat zijn echter politieke keuzes, die bakken geld kosten en dat is er niet, dus ik zie het niet gebeuren.’’

Volgens Hermans zullen heel andere partijen dan de boeren mee gaan praten over de inrichting van het land. ,,Burgers die een mooie en schone omgeving willen, de recreatiesector die meer ruimte wil, waterschappen die ergens water moeten bergen in verband met de klimaatverandering, topsectoren die een goed bereikbare en aantrekkelijke omgeving voor hun medewerkers willen. Daar moet je rekening mee houden. Het is voor mij dan ook de vraag of de voortrekkersrol die Nederland op agrarisch gebied heeft gespeeld, ook qua kennis, op den duur houdbaar is en voor welke sectoren dan. Zo gaat dat gewoon.’’