Langzaam los uit katoenketens

De Tadzjieken waren verplicht 70 procent van hun areaal in te zaaien met katoen. Nu zijn ze vrij, maar tarweteelt is ook niet wat vanwege de kleine percelen. Zachtfruit, konijnen en leghennen bieden de meeste kansen.

Ik ben op dit moment in Tadzjikistan om voor de Wereldbank een project te formuleren. Het moet arme boeren in deze tijd van gestegen voedselprijzen helpen om het hoofd boven water te houden en meer van hun eigen land te halen. Nu is het probleem, dat het meeste land nog steeds van de staat is. En die staat verplichtte boeren tot voor kort om van hun irrigatieland minimaal 70 procent in te zaaien met katoen. Daarvoor kunnen ze op krediet de inputs alleen krijgen bij hetzelfde bedrijf waar ze vervolgens verplicht hun katoen moeten verkopen, of beter gezegd inleveren.

Katoenmonopolisten $700 miljoen in het krijt

Deze katoenmonopolisten hebben ondertussen gigantische schulden opgebouwd: rond de $700 miljoen. Daarvan zeggen zij dat het een schuld van de boeren aan hen is, en de boeren zeggen dat die schuld van de handelaren is en nog groter zou moeten zijn als ze fatsoenlijk zouden betalen. Omdat deze zeven katoenmonopolisten nauwe banden onderhouden met het topmanagement van dit land, is er tot nog toe nog niets aan gedaan om dit probleem op te lossen. Er is na veel druk van de donoren, de Westerse landen op wiens geld de Wereldbank draait, nu wel een presidentiële declaratie, ‘Vrijheid van gewas keus voor boeren’. Maar dat blijkt in de praktijk meer een zoethoudertje voor die lastige donoren. De lokale overheid, zowel gemeente als provincie, haalt zijn belastinginkomsten voornamelijk bij de katoenexporteurs. Ze draaien de waterkraan gewoon dicht voor boeren die niet of niet genoeg katoen zaaiden, ontzeggen ze het landgebruiksrecht of ze ploegen zelfs het ‘verkeerde’ gewas onder!

Erosie, verzilting en lage voedselprijzen

Onlangs heeft Ernst & Young de overheidsboeken gecontroleerd. Daarbij bleek dat een bedrag van ongeveer $800 miljoen was verdwenen. Dat geeft de donoren nu een aardige onderhandelingspositie tegenover de overheid, die nu behoorlijk in het nauw zit. Gelukkig zien sommige districtsbestuurders nu in dat verplicht katoen telen verantwoordelijk is voor uitputting van de bodem, slechte structuur, erosie en verzilting, lage opbrengsten, slechte kwaliteit van de katoen en, wat het ergste is, een chronisch gebrek aan voedsel en daarmee sterk gestegen voedselprijzen in het land. De voedselimport-rekening is nu net zo hoog als de exportopbrengsten van de katoen. Er is nu een ultimatum gesteld door de donoren: vóór 1 juni moet de katoenschuld afgeschreven zijn. Als het topmanagement van het land dan maar niet eist dat de donoren die 800 miljoen afschrijven!

Boeren zonder land

Veel mensen hebben behalve hun huiskaveltje van een 500 tot 1.000 vierkante meter niet veel méér land. Met vaak de echtgenoot als gastarbeider naar Rusland of Kazachstan zijn het de vrouwen die zowel de boerderij als het huishouden draaiend moeten houden. De hulp die het Wereldbank-project vorig jaar gaf, was een hoeveelheid tarwezaaizaad met kunstmest om eigen tarwe te telen. Eigenlijk is dat hetzelfde wat de overheid tot nog toe met de katoen doet: mensen geen keuze geven. De huiskavels zijn veel te klein om zinnig tarwe op te kunnen telen: voor die ton die een familie per jaar nodig heeft, heb je al gauw een kwart tot een derde hectare nodig. Na veel praten met boeren onderweg en NGO’s, die op het platteland met deze groep van boeren met weinig tot geen land werken, heb ik gekozen voor een programma waarbij deze groep arme boeren met weinig land krediet in de dorps-‘boerenbond’ krijgen om zelf te kiezen wat ze willen telen. Deze keer krijgen ze het niet gratis. Ze betalen het terug, na de oogst, aan hun nog jonge boerenbond, zodat die ook wat meer werkkapitaal krijgt. De voorlichtingsdienst gaat een programma draaien voor de promotie van moestuinen rondom het huis met zachtfruit en groente, voor de konijnenhouderij, voor legkippen en voor het verwerken en goed conserveren van de oogst in de befaamde ‘banka’s’, een soort weckflessen. Mensen in deze zogeheten ‘Farmer Field School’ zullen een heel seizoen samen deze activiteiten ontwikkelen en onderzoeken wat werkt en wat niet. Het project levert de eerste inputs en betaalt de voorlichting, maar verwacht dat er driftig gestekt en afgelegd gaat worden met het zachtfruit voor distributie onder leden van de groep, dat de jonge konijnen verdeeld worden en dat de eieren van de legkippen onder de lokale kippen uitgebroed zullen worden.

Vogelpest

Een andere, niet verwachte ontdekking is dat ook hier jaarlijks tussen de 30 en 70 procent van de kippen aan vogelpest doodgaat, dus ook hier heb ik één jaar een project laten betalen voor een demonstratiecampagne door de nieuwe privé-veterinairen met het I-2 thermostabiele oogdruppelvaccin tegen NCD. Nu ‘alleen’ nog maar de Wereldbank-manager van dit nieuwe project ervan overtuigen dat het deze keer geen simpele aanbesteding voor een paar vrachtwagens tarwezaad en kunstmest gaat worden, maar iets ingewikkelders met meer structuren.

Foto’s: Anton van Engelen