Landbouwvrijstelling ter discussie

De zorgen over het voortbestaan van de landbouwvrijstelling zijn groot. De Algemene Rekenkamer concludeert in een onderzoek naar de landbouwvrijstelling dat de regeling niet voldoet aan de voorwaarden voor fiscale regelingen. Hij moet daarom worden afgeschaft of aangepast, vindt de Rekenkamer, die bijvoorbeeld een concreet beleidsdoel en een bewijs dat financiële interventie nodig is, mist. Bovendien zou de regeling juist een fiscaal ongelijke behandeling tussen grondeigenaren die zelf boeren of die verpachten veroorzaken, als het gaat om waardeverandering van hun grond, vindt de Rekenkamer.

LTO en NAJK zijn zeer bezorgd. “Dat de regeling noodzaak is geworden bij het faciliteren van bedrijfsovernames, en daarmee het verduurzamen van de sector, wordt volledig aan voorbij gegaan”, aldus Eke Folkerts van NAJK. Sectorvertegenwoordigers benadrukken wel dat de kritiek van de Rekenkamer vooral technisch is.

Het is niet voor het eerst dat de landbouwvrijstelling ter discussie staat. Bijna bij iedere kabinetsformatie komt het onderwerp weer ter sprake. Er liggen inmiddels tal van kritische rapporten over de regeling, waardoor de overheid jaarlijks naar schatting tussen de € 500 miljoen en € 1,2 miljard belastinginkomsten mist.

‘Bedrijfsopvolging niet te financieren’

Bert van den Kerkhof, hoofd fiscaal advies van Abab Accountants en voorzitter van de vaksectie Recht van de koepel van agrarisch accountants VLB, verwacht dat zonder landbouwvrijstelling bedrijfsopvolging niet meer te financieren is. De bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) en de fiscale regeling om belastingclaims geruisloos door te schuiven, bieden onvoldoende alternatief, vindt Van den Kerkhof. “Nu ga je er bij bedrijfsopvolging vanuit dat er geen belastingclaim op de grond ligt. Zonder landbouwvrijstelling ligt die claim er wel. De financieringsruimte van de bedrijfsopvolger wordt daardoor veel kleiner.” Dat gaat nog harder knellen na invoering van Basel IV, de nieuwe regelgeving voor banken waardoor aan grond minder zekerheidswaarde toegekend mag worden bij het verstrekken van een lening. Financiering wordt voor jonge agrarische bedrijven dan heel duur, legt de fiscalist uit.

Op dit moment wordt bij bedrijfsoverdracht van ouders op kinderen de grond vaak voor een kwart of een vijfde van de vrije marktwaarde overgedragen. “En zelfs dan moet je blij zijn dat ze nog net het hoofd boven water kunnen houden.” Bij bedrijfsopvolging mag geruisloos worden doorgeschoven, hierbij gaat de bedrijfsopvolger op zijn balans verder met de boekwaarde van de overdrager, waarbij de belasting wordt uitgesteld. “Maar de claim is niet weg en dat is wat telt voor een financier.”

Een voorbeeld. Ouders hebben 20 hectare grond die ter waarde van € 300.000 op de balans staat, zoals de waarde bij aankoop dertig jaar geleden. Inmiddels is de vrije waarde € 75.000/ha, wat neerkomt op een bedrag van € 1.500.000 voor 20 hectare. Ook als het dan wordt overgedragen aan de kinderen voor € 300.000, ligt er een claim op voor de overwaarde van € 1.200.000, met zo’n 40% belastingheffing is dat € 480.000. “Dat maakt bedrijfsoverdracht onmogelijk”, zegt Van den Kerkhof. Veel bedrijven hebben, sinds de landbouwvrijstelling ter discussie staat, daarom een herwaardering van de grond toegepast. Dat kan niet zomaar, daarvoor is wel een wijziging in de bedrijfsstructuur nodig, zoals bijvoorbeeld het aangaan van een vennootschap onder firma waarbij sprake is van een gedeeltelijke bedrijfsoverdracht. Door de boekwaarde van de grond op die manier te verhogen, wordt de dreigende belastingclaim als de landbouwvrijstelling zou verdwijnen, kleiner.

Effect grondprijs

Het afschaffen van de landbouwvrijstelling wordt voor een ondernemer merkbaar op het moment van koop of verkoop of overdracht van grond. Rob Berkers van Rabobank verwacht dat zonder landbouwvrijstelling de grond nog duurder kan worden, omdat verkopende partijen rekening zullen houden met de belastingclaim die volgt bij verkoop en dat verkopende partijen grond ook langer vasthouden. Voor kopers zal het daardoor moeilijker worden om grond te kopen. Voor de investeringsruimte verwacht Berkers geen directe gevolgen. “De investeringsruimte wordt toch gebaseerd op de kasstromen en de daaruit volgende financieringsruimte”, zegt hij. Maar mocht de grond duurder worden, dan kan je vanuit de beschikbare financieringsruimte toch minder hectares kopen. Het grote risico van afschaffing van de landbouwvrijstelling zit volgens Berkers bij de bedrijfsoverdracht, die zeer kapitaalintensief is. Ook de maatschappelijk gewenste extensivering van de landbouw wordt bij afschaffing van de regeling bemoeilijkt, vanwege de afnemende grondmobiliteit. “Het is nu al uitdagend. Stoppende agrariërs houden hun grond vaak lang aan. Het schrappen van de landbouwvrijstelling kan een reden zijn om grond nog langer aan te houden, waardoor er voor jonge ondernemers minder grond beschikbaar is. Wellicht kunnen ze dan kortdurend grond pachten van de stoppende boeren, maar kortdurende pacht geeft veel onzekerheid voor de jonge ondernemers”, aldus Berkers.

De Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM) onderschrijft dit, maar voegt daaraan toe dat het voor de lange termijn zou kunnen leiden tot een prijsdaling, aangezien er met de fiscus dient te worden afgerekend bij verkoop. “Het neveneffect hiervan is dat dan op lange termijn de grondmobiliteit kan toenemen. Daarmee ontstaat de kans dat er geleidelijk meer grond uit de landbouw vloeit naar externe investeerders. Er zou daarmee een grotere splitsing kunnen komen tussen aan de ene kant de exploitatie van het bedrijf en aan de andere kant het eigendom van grond.”, aldus voorzitter Jos Ebbers van NVM Agrarisch en Landelijk. Op de korte termijn verwacht NVM dat er juist minder grond verhandeld zal worden. waardoor de grondmobiliteit laag is.

Politiek besluit

De politiek zal uiteindelijk een besluit nemen of de landbouwvrijstelling behouden blijft. Demissionair minister Carola Schouten van Landbouw houdt haar handen voorlopig af van het dossier, dat is aan een volgend kabinet. Schouten erkent wel dat het oorspronkelijke doel van de regeling is vervallen, maar dat er in 2022 een evaluatie komt van de regeling. In deze evaluatie kan onderzocht worden welke bijdrage de landbouwvrijstelling levert aan de doelen van het ministerie van Landbouw om te komen tot een weerbare, duurzame en veerkrachtige land- en tuinbouw. Een dergelijk onderzoek zou zo kunnen helpen bij het onderbouwen van de regeling, die door de sector als onmisbaar wordt gezien.

Welk besluit de politiek neemt, hangt af van het nieuwe kabinet. VVD, CDA, SGP en BBB zijn groot voorstander van het behoud van de regeling. PvdD, GroenLinks, PvdA en SP willen van de regeling af.