Herstel de balans tussen werk en privé

Druk druk druk, steeds maar bezig zijn op het bedrijf en nauwelijks tijd hebben voor het gezin. Het komt op menig boerenbedrijf voor. Soms zijn het periodes zoals tijdens de oogst- of voorjaarswerkzaamheden, maar niet zelden is het structureel geworden. De balans tussen werk en privé is volledig doorgeslagen naar het bedrijf en meestal zit daar wat anders achter dan alleen het wegwerken van achterstallige klussen.

Altijd werken is vaak een vlucht

Altijd maar werken is vaak een vlucht geworden voor iets dat men eigenlijk niet onder ogen wil zien. Agrarisch coach en trainer Lianne Veenstra geeft er in samenwerking met agrocoach Dik Veefkind momenteel een serie lezingen over voor de vakgroep Vrouw en Bedrijf van LTO Noord. Het thema betreft de toenemende druk op agrarische bedrijven en de scheve balans tussen werk en privé is er een onderdeel van.

“De boerencultuur is er een van hard werken, dan kom je er wel. Plat gezegd: niet lullen maar poetsen. Het kan zijn dat je hiermee in het verleden succes hebt gehad. Dan ga je er ook nu mee door, in de hoop dat je er nu weer succes mee zult hebben. Als dat niet zo blijkt te zijn, ga je steeds harder werken in de hoop dat het een keer wél zal lukken.”

Het wordt alleen maar erger

Zo komen boeren in een vicieuze cirkel terecht, want het gehoopte succes, de oplossing voor het probleem, komt niet. De situatie wordt eigenlijk alleen maar erger. Heel hard werken blijkt niet de manier om tegenvallers of moeilijkheden te compenseren en weg te werken.

Maar wat dan wel? Geld om arbeid in te huren is er niet altijd en het werk moet toch af. Zeker levende have kan niet een dagje overslaan. Er moet worden gevoerd en gemolken. Veenstra: “Maar de kleine klusjes, díe hoeven misschien níet allemaal vandaag. Het is een kwestie van prioriteiten stellen.”

Ze maakt dit inzichtelijk met een glazen pot die een dag van 24 uur verbeeldt. Die pot is te vullen met grote en kleine steentjes. De grote staan voor belangrijke dingen, de kleine voor minder belangrijke. “Als je eerst allemaal kleine steentjes in de pot doet, kunnen er halverwege nauwelijks grote stenen meer bij. Doe dus eerst grote stenen in de pot, dan passen er altijd nog wel een paar kleintjes bij.” De grote stenen staan niet alleen voor werk dat niet kan wachten. “Denk hierbij vooral ook aan privédingen. Aan ontspanning, een eind fietsen of iets doen met je gezin.”

Echter, wie diep in de zorgen zit, kan of wil de grote en kleine steentjes niet altijd meer goed uit elkaar houden. Zij gaan alleen maar harder werken om zo de ongemakkelijke gevoelens over lage prijzen, een onzekere toekomst, onenigheid met de partner, de opvolger of noem maar op, te verdoezelen. Het zal echter duidelijk zijn dat verdoezelen geen problemen oplost.

Boeren die altijd maar druk druk druk zijn, vluchten vaak voor iets dat ze niet onder ogen willen zien. De balans tussen werk en privé raakt zo verstoord. – Foto: Hans Prinsen

Negatieve spiraal doorbreken

Hoe is deze negatieve spiraal te doorbreken? Hoe komen werk en privé weer in balans? Veenstra: “Het begint met bewustwording dat steeds harder werken geen oplossing is en dat het zo niet langer gaat. Daarna moet iemand een eerste stap zetten. Dat kan de boer zelf zijn, die een gesprek begint. Bijvoorbeeld door met zijn partner aan tafel te gaan zitten waar ze zich samen hardop afvragen: wat willen wij graag anders? Het kan ook de partner zijn die zegt: en nu is het afgelopen, nu ga je eens niet die stal in. Of het is de opvolger die toch een dagje naar de beurs gaat, terwijl zijn vader er eigenlijk op tegen is. Wie het ook doet, iemand moet de eerste stap zetten, alleen dan trek je het proces vlot. Op actie volgt namelijk altijd reactie.”

De eerste stap is gezet, en dan?

Als die eerste stap is gezet, komt er vaak een heleboel los. Gevoelens van onmacht, boosheid en angst, maar ook gevoelens van opluchting zijn mogelijk. De volgende stap is het bedenken waar men zelf invloed op heeft en waarop niet. “Boeren denken soms dat alles ze maar overkomt en dat ze machteloos staan. Begrijpelijk, maar niet helemaal waar. Op heel veel heb je wel degelijk invloed. En waar je echt geen invloed op kunt of wilt hebben, steek daar dan ook geen energie in. Ga je er niet over opwinden. Dat heeft geen zin en het vreet alleen maar energie die je veel beter kunt gebruiken voor andere dingen.”

Veenstra noemt als voorbeeld het weer. “Dat heeft veel effect op je werk, maar je hebt er als boer geen invloed op. Waar je wél invloed op hebt, is de werkplanning die je maakt. Hoe strak en statisch is die? Kan het flexibeler, kun je schuiven met andere werkzaamheden?”

Regelgeving is ook zo’n hot item waar boeren voor hun gevoel door gemangeld worden. “Als je er invloed op wilt hebben, ga dan bijvoorbeeld in een bestuur zitten, dan heb je in elk geval meer invloed dan wanneer je altijd maar loopt te mopperen en vervolgens de stal ingaat. Wil je niet in een bestuur? Prima, maar wind je dan ook niet op over die wet- en regelgeving. Ook hier geldt weer: dat kost allemaal maar energie.”

Door bewustwording, erover praten met anderen, prioriteiten stellen en bedenken waar je wel en geen invloed op kunt en wilt hebben, is de balans tussen werk en privé te herstellen; meer privé en minder werk. Daar hoeft het bedrijf helemaal niet onder te lijden. Immers: een boer die goed in zijn vel zit, is beter in staat het bedrijf door stormen naar de toekomst te loodsen.

Tips om de balans werk-privé te herstellen

➤   Herkent u dit? U:

• bent structureel heel erg druk met het bedrijf;
• heeft nauwelijks tijd voor gezin en/of sociale contacten;
• moppert voortdurend op de wet- en regelgeving;
• bent vaak erg moe en/of humeurig;
• voelt zich machteloos en kan de situatie niet veranderen.

➤   Stappenplan voor als u zich in bovenstaande punten herkent:

1. De eerste stap heeft u al gezet, u bent zich ervan bewust dat u niet blij bent met de situatie.
2. Bespreek uw ongenoegen met uw partner, de buren of wie dan ook, maar práát erover.
3. Stel prioriteiten: wat móet echt vandaag af en wat kan wachten?
4. Zet op een rij waar u wel mee te maken heeft, maar waar u geen invloed op heeft.
5. Stop alleen energie in zaken waar u wel invloed op heeft en niet (meer) in zaken waar u toch geen invloed op heeft of wilt hebben.

Vermoedt u dat iemand in uw omgeving last heeft van soortgelijke problemen, of worstelt u hier zelf mee? Lees ook eens: Burn-out op de boerderij, dit zijn de signalen.