Organisator vlasroute: ‘Steeds meer boeren willen weten hoe de teelt in zijn werk gaat’

Vlas was tussen 1850 en 1960 een belangrijk akkerbouwgewas in Friesland. Met de vlasroute van 30 kilometer door Noordoost-Friesland wil Nynke Runia het gewas in de schijnwerpers zetten. “Met de route vertellen we het prachtige verhaal van de teelt van vlas, tot en met de verwerking tot lijnolie en linnen.” Ze gelooft in een opleving van de vlasteelt.

Vlas is een van de mooiste akkerbouwgewassen, zegt Nynke Runia uit Blije (Fr.). De frisgroene kleur van het opkomende gewas, de lichtblauwe gloed van de velden als de planten in bloei staan en later in het seizoen de goudgele waas als het vlas afrijpt. Daar geniet ze van, elk jaar weer.

Maar nog belangrijker: “Vlas is een gewas waarvan de hele plant wordt benut; het zaad, de vezels, het restmateriaal. Er zijn talloze toepassingen, van linnen tot koek en krachtvoer en van linoleum tot verf en isolatiemateriaal. Dat spreekt tot de verbeelding en maakt nieuwsgierig.”

Runia is de initiatiefnemer en organisator van de vlasroute. De route van zo’n 30 kilometer door Noordoost-Friesland vertelt het hele verhaal van vlas. Van de teelt en de oogst, het droogproces, de verwerking tot linnen en vervolgens tot bedrukt textiel en natuurlijk het persen van het zaad tot lijnolie. Deze zomer organiseert zij de route voor de zevende keer. Elk jaar zijn er meer deelnemers.

Vlasvezel linnen grondstof voor textieldrukkerij

Zij is trouwens meer dan een bewonderaar. Als eigenaar van de ambachtelijke textieldrukkerij Kleine-Lijn is linnen, gemaakt van de sterke vlasvezel, voor haar een belangrijke grondstof. Naast linnen bedrukt ze andere natuurlijke materialen zoals wol, katoen en zijde. Kleurstoffen en pigmenten haalt ze uit haar eigen tuin met allerlei verfplanten.

Het geldt natuurlijk niet voor Runia, maar voor veel mensen is vlas een ‘vergeten’ gewas. Dat geldt ook voor de meeste Friezen, terwijl vlas tussen 1850 en 1960 toch een van de hoofdgewassen in de noordelijke akkerbouw was. Daarnaast was het voor landarbeiders een belangrijke bron van werkgelegenheid, zeker in de winter wanneer het vlas werd verwerkt tot linnen.

_{Artikel gaat verder onder de afbeelding}

Voorzichtige kentering in vlasteelt

De opkomst van synthetische vezels leidde langzaam maar zeker tot het einde van de vlasteelt. “Zo gaan die dingen”, zegt Runia. “Maar de tijden veranderen, en voor vlas in een positieve richting. Dit jaar wordt in de akkerbouwregio’s van Friesland en Groningen 46 hectare vlas geteeld. Er is sprake van een voorzichtige kentering. Daar ben ik blij mee. De natuurlijke toepassingen van vlas, bijvoorbeeld in isolatiemateriaal, sluiten aan bij de wens van veel mensen om duurzamer te leven.”

Wie de vlasroute volgt, komt met vele aspecten van het gewas in aanraking. De deelnemers komen langs akkers met vezelvlas waar de teler hen van alles over de teelt vertelt, kunnen het Vlasmuseum It Braakhok in Ee bezoeken evenals een expositie in de kerk van Mitselwier met een groot aantal olieverfschilderijen en, natuurlijk, dwalen door de verfplantentuin van Runia. Ook voor de inwendige mens wordt gezorgd, langs de route kunnen vlaskoekjes worden geconsumeerd en zelfs vlaskaas.

Runia nam het initiatief tot de vlasroute in 2018. Toen was Leeuwarden de culturele hoofdstad van Europa en werden in de hele provincie Friesland activiteiten georganiseerd, waaronder de Vlasroute. “Ik wilde voorkomen dat vlas in de vergetelheid zou raken. Nu zijn er nog mensen die vlas hebben geteeld of verwerkt. Er is een man die eendenkorven maakt en daarbij vlas als bindmateriaal gebruikt. Hij teelt het vlas zelf en droogt het gewas in traditionele schoven op het land. Dat is een van de mooie verhalen die nu nog kunnen worden verteld.”

_{Artikel gaat verder onder de afbeelding}

Mogelijk nieuwe inkomstenbron voor boeren

Heel voorzichtig komt vlas weer terug in de Nederlandse akkerbouw. “Dat blijkt uit de areaalcijfers, maar ik leid dat ook af uit de deelname aan de vlasroute. Ik zie boeren voorbijkomen die op zoek zijn naar nieuwe inkomstenbronnen en daarom meer willen weten van de vlasteelt. Ook zijn er mensen uit de bouwwereld die de route volgen, omdat ze belangstelling hebben voor het gebruik van vlas in de woningbouw. Als de afname in die sector groeit, kan dat misschien wel leiden dat tot de wedergeboorte van de teelt in Friesland.”