Sjaak van der Tak: ‘als koploper iets extra’s bieden, dát doet ertoe’

De inschrijving voor de verkiezing van Agrarisch Ondernemer van het Jaar is van start. Juryvoorzitter Sjaak van der Tak en Beste Start-up-voorzitter Danielle Mol vertellen over toekomstbestendigheid en succesvol innoveren.

Sjaak van der Tak en Danielle Mol hebben er zin in. Zij gaan de deelnemers beoordelen voor de verkiezing van Agrarisch Ondernemer van het Jaar 2024 en de Beste Food&Agri Start-up.

Jaarlijks schrijven zich zeer uiteenlopende bedrijven uit allerlei sectoren in. Vaak met onderscheidende concepten of producten, waarbij lef, ondernemerschap en marktgerichtheid de boventoon voeren. En die uiteraard – bij bestaande bedrijven – onder de streep jaarlijks een mooie winst kunnen bijtekenen. De start-ups staan vaak voor de uitdaging kapitaal aan te trekken om te kunnen opschalen.

Economie, ecologie en sociaal-cultureel kapitaal

‘Toekomstbestendigheid’ is een term die juryvoorzitter Sjaak van der Tak (67) tijdens het gesprek geregeld in de mond neemt. Hij ziet het als grootste uitdaging voor agrarisch ondernemers dat zij ook in 2040 actief zijn op een manier die niet schadelijk is voor het klimaat, die bijdraagt aan biodiversiteit. “Ze moeten oog hebben voor de natuur, voor een gezond bodem- en waterleven, actief werken aan het verbeteren van dierenwelzijn. Hoe je dat doet, daar kun je je als ondernemer in onderscheiden. Maar dát je het moet doen, staat als een paal boven water. Daar kijken we als jury zeker goed naar.”

Bedrijven gezocht met onderscheidende concepten, lef en marktgerichtheid

De maatlat die Van der Tak hanteert bij het beoordelen van bedrijven, is die van economie, ecologie en sociaal-cultureel. Ook in die volgorde. “Op de eerste plaats moet je als ondernemer in staat zijn om inkomen te genereren. Duurzame afzet van je producten garanderen, geeft daarbij continuïteit aan je bedrijf. Voor de een is dat kansen zoeken op de internationale markt, in de export. Voor een ander is dat aanhaken bij een coöperatie, bij een ketenconcept, of door zelf een niche te creëren. Een goede ondernemer zoekt een rendabele afzet die bij hem en zijn bedrijf past.”

Ecologie

De ecologische kant heeft Van der Tak al benoemd. “Daar kunnen we echt niet meer omheen. De ecologische opgaven zijn groot, in alle sectoren, en een toekomstbestendige boer moet zich daar rekenschap van geven.” De sociaal-culturele kant is voor Van der Tak in feite de license to produce.

“De locatie van je bedrijf doet ertoe. Past die goed in de omgeving? Heb je als boer contact met je omgeving? Weten ze wat je doet en waarom je dat doet? Hoe zet je gewasbescherming zo verantwoord mogelijk in? Wat doe je aan welzijn voor je dieren? Ben je bezig met precisielandbouw? Leg uit wat je doet en waarom je het doet. Dat leidt tot meer begrip en waardering voor de agrarische sector.”

Eigen pad kiezen

Vorig jaar won Erik Back de titel Agrarisch Ondernemer van het Jaar. Hij is een veelzijdige en zakelijke ondernemer, een melkveehouder die traditie combineert met maatschappelijke trends.

In 2022 kreeg Joost van Strien van Zonnegoed de titel: een biologisch-dynamische akkerbouwer, die als eerste zonder dierlijke mest werkt. Behoorlijk eigenzinnige types met een heel eigen visie. Hoe belangrijk zijn die eigenschappen voor een agrarisch ondernemer, vindt Van der Tak?

“Die eigenzinnigheid zie je inderdaad vaak terug bij de winnaars. En ook bij niet-winnaars trouwens. Ondernemers die inschrijven zijn vaak mensen die succesvol hun koers blijven gaan, ondanks de wisselvalligheden en het onzekere van de politieke omgeving. Een echte ondernemer heeft een plan A, maar ook een plan B.”

De jury

Sjaak van der Tak is tegenwoordig vooral bekend als voorzitter van LTO Nederland, een functie die hij sinds januari 2021 bekleedt. De andere juryleden zijn Rens Buchwaldt (lid Raad van Bestuur van Wageningen UR), Alexander van der Lely (voorzitter Raad van Toezicht Lely Holding), Nicolette Klijn (directeur Skal Biocontrole), Marc Jansen (directeur Centraal Bureau Levensmiddelenhandel) en Eric Back, winnaar van de afgelopen editie. Jan Vullings (hoofdredacteur Boerderij, Food&Agribusiness en Groenten&Fruit) is secretaris.

Waar de jury vooral naar zoekt, zijn de koplopers in de diverse agrarische sectoren. En dat is best een stevige opgave, verzekert Van der Tak. Er zijn immers achttien agrarische sectoren die zeer divers zijn. Varkenshouders en pluimveehouders, akkerbouwers en glastuinders, bollenkwekers en melkveehouders, noem maar op. Uit alle windstreken, op verschillende grondsoorten, bulkproducenten en niche-bedrijven.

“We kijken of ze in de kopgroep van de sector zitten: genereren ze iets extra’s? Weten ze toegevoegde waarde te bieden? Durven ze vooruit te fietsen en nieuwe dingen te proberen, te innoveren? Dat zijn zaken die ertoe doen.”

Te veel innovaties…

Innoveren, de term is gevallen. Hier komen we op het domein van Danielle Mol (38), juryvoorzitter voor de Beste Food&Agri Start-up. Deze verkiezing wordt nu voor de tweede keer gehouden. Ze ziet dat er veel innovaties zijn in de landbouw- en voedingssector, zowel technisch als op productniveau. En op dat laatste gebied misschien wel te veel, stelt ze opmerkelijk genoeg.

“Het is een gegeven dat 80% van de innovaties faalt. Dat vind ik best een probleem. Neem vleesvervangers: die waren booming. Onder het mom ‘iedereen doet het, dus wij moeten ook’, zijn eindeloos veel varianten ontwikkeld, waarvan er ook weer veel zijn afgevallen. Dat betekent verlies aan tijd en geld. Er zit een verspillende kant aan.”

Maar hoe dan wel innoveren? Voor Mol vooral door te kijken waar de klant ‘superblij’ van wordt, of dat nu de retailer, verwerker of consument is. “Neem de winnaar van de eerste Start-up-verkiezing: de broers Flikweert ontwikkelden een optische sorteermachine voor (poot)aardappelen die zichzelf via artificial intelligence verbetert.

Daar worden de sorteerders echt blij van, want het helpt hen efficiënter te werken. Flikweert had ook een heel sterk proof of concept. En op productniveau: gaat de consument het kopen? Is het onderscheidend genoeg? De meest succesvolle innovaties zijn vaak niet eens de meest spannende, dus het hoeft niet per se baanbrekend te zijn.”

Voedselketen verduurzamen

Danielle Mol heeft ruim twintig jaar ervaring in de foodbranche en werkt al zes jaar met koplopers in de branche en ambitieuze nieuwkomers als Pablo’s Quinoa en BOON. Ze richtte in juni 2020 The GreenUp Company op, vanuit haar drive om de voedselketen te verduurzamen. Haar bedrijf helpt A-merken en hun toeleveranciers voor langdurige samenwerkingen met hun klanten en ketenpartners. Dat kan ook gaan om de introductie van duurzame food-producten of verduurzaming van bestaande producten met plantaardige ingrediënten.

Andere juryleden voor de Beste Start-up Food&Agri zijn Henk Kievit (hoogleraar Entrepeneurship & Ecosystems Nyenrode Business Universiteit), Maurits Burgering (programmadirecteur Thematic Technology Transfer Circular Technology Wageningen UR) en secretaris Jan Vullings (hoofdredacteur Boerderij, Food&Agribusiness en Groenten&Fruit).

De jury focust op duurzaamheid en sociale impact, op start-ups die actief zijn in Nederland en die tussen kraamkamer en scale-up zitten, die lef en gedrevenheid tonen en openstaan voor samenwerking. Daarbij wegen gezondheid, consumentengedrag en impact op het klimaat zwaar. Uiteraard hoopt Mol dat veel start-ups zich inschrijven. “Ik hoop op veel en diverse inzendingen. Maar uiteindelijk geeft de kwaliteit de doorslag.”