Mest en urine dagvers scheiden in vrijloopstal met zand

Floren de Vries (32) heeft in vof met ouders Marinus (63) en Arja (57) in Stolwijk (Z.-H.) een veebedrijf met 140 melkkoeien, 45 stuks jongvee en 65 hectare. De vof heeft sinds 2013 een vrijloop. Eerst gevuld met compost, later met stro en sinds kort met drainagezand. Daarmee is de vrijloop proeftuin voor het bedrijf Hanskamp AgroTech dat begin dit jaar het concept VrijLevenStal introduceerde. 26 februari maakten de koeien er voor het eerst kennis mee.

De afgelopen jaren lag er stro in de vrijloop van De Vries. Dat gaf veel comfort en de levensduur ging omhoog. Ook de afzet van organische mest was makkelijk en relatief goedkoop. De Vries vond stro prachtig en had er de hogere instrooikosten - €30.000 tot €40.000 per jaar - graag voor over. Máár: dan moest er verder geen gedoe qua gezondheid zijn. Dat gedoe was er echter wel.

Met stro was uiergezondheid een thema. In de winter had De Vries qua celgetal soms pieken van 250 of meer. Anders was er wel veel mastitis. Het bleek lastig om dit tegen te gaan en medicijnkosten lagen hoger. De veehouder probeerde jarenlang van alles, variërend van dikker strooien tot hoog celgetalkoeien apart houden, maar een permanente oplossing vond hij niet. Toen hij de kans kreeg om proeftuin te worden voor de VrijLevenStal hapte hij daarom toe.

De VrijLevenStal moet een toekomstbestendige vrijloop met drainagezand zijn. Het idee: urine zakt door de zandlaag in een opslag en mestplekken worden met een soort zeef uit het zand gehaald. Mest en urine gaan gescheiden en dagvers de stal uit en zo past het concept goed bij de brongerichte maatregelen stikstof- en methaanreductie. Er zijn geen rottingsprocessen in kelders en met de keuze voor drainagezand in plaats van stro voorkom je ook broeikasgassen. Zand is immers anorganisch.

De urine zakt door de zandbodem. In dit concept drainagezand, omdat dit groffer en doorlatender is dan gewoon zand. Onder de 50 centimeter diepe zandlaag in de vrijloop van De Vries ligt landbouwfolie. Verdiept in de folie liggen drainageslangen die uiteindelijk hier – in twee hoeken van de stal – uitkomen.

De urine komt vervolgens dagvers in deze kuubsvaten net buiten de stal terecht. Die gescheiden urine hopen De Vries en Hanskamp in de toekomst als kunstmest weg te kunnen zetten.

Als de urine door de bodem weggezakt is, blijven de mestvlaaien bovenop het zand liggen. De uitvinding van Hanskamp is dat die mest via een zeefprincipe van het drainagezand gescheiden wordt. Dat gebeurt met een speciale machine: de BeddingCleaner.

Henk Hanskamp bij de BeddingCleaner. Die machine kost €26.900 en is de grootste investering in dit concept. In een vrijloop met stro is echter evengoed automatisering nodig: een stroverdeler.

Voordat De Vries met de BeddingCleaner aan zijn ronde door de stal begint, zet hij de vrijloop met draad af.

De BeddingCleaner rolt de koeienvlaaien met de toplaag van het zand voor zich uit met een zeefband. Het zand valt dan vervolgens door de zeef terug de stal in. Daarbij wordt als het ware gebruik gemaakt van de plakkerige eigenschappen van drijfmest; paneren en zeven. Aan het eind blijft een schoon zandbed over.

In vergelijking met stro is de factor arbeid in een VrijLevenStal wel groter. De Vries moet twee keer per dag zeven. Dat kost hem nu in totaal 1 uur per dag. Dat was een maand geleden nog 1,5 uur. Het blijft zoeken naar het optimum.

Met het drainagezand is er geen temperatuuropbouw of bacterieontwikkeling. De koeien blijven koeler in de zomer en het zand is beter voor het uier en de klauwen.

Het principe van het zeven waardoor drainagezand en mest gescheiden worden. Het is nog de vraag wanneer het zand vervangen moet worden. Het uitgangspunt is dat drainagezand stabiliseert. Dat betekent dat de onderste 30 tot 40 centimeter stabiel is. Het spannendste is wat er met de toplaag gebeurt. Zand heeft een capillaire werking en dus moet je voldoende hoogte hebben omdat er onderin drainage is.

In de praktijk is de vochtigheidsgraad onderin 25% en in het midden en in de toplaag 6%. De drainage lijkt dus goed te werken. De crux is: hoe beter het zand gereinigd wordt, hoe beter dat lukt. Een eerste inschatting is dat jaarlijks 30 tot 50 centimeter nieuw zand nodig is. Maar dat is nog een ruwe inschatting.

Na het zeven blijft een schoon zandbed achter. De bouwkosten van een VrijLevenStal zijn vergelijkbaar met die van een ‘reguliere’ vrijloop met stro. De kosten van het drainagezand bedragen ongeveer €10 per m². In de proeftuin van De Vries komt dat neer op €17.500.

In theorie komt daar vervolgens jaarlijks €10.000 tot €17.500 aan zandkosten bij. In de oude situatie waren de strokosten echter €30.000 tot €40.000 per jaar; 2,5 cent per liter melk. De overige kosten zijn beperkt. Het benodigde landbouwfolie kost grofweg €1.000, terwijl de drainageslangen €1 per meter noteren. Dan zijn alleen nog opslagvaten voor de urine nodig.

Echt harde cijfers zijn in deze pioniersfase nog niet te geven. Máár: er zit een dalende tendens in het celgetal en De Vries heeft geen mastitisgevallen gehad. Het stalklimaat blijkt ook prettiger dan met stro.

Qua zandbed is het nog finetunen. De Vries zoekt nog naar het optimum. Bijvoorbeeld qua rijsnelheid met de BeddingCleaner. Die zoektocht is hier ook te zien; er blijft nu iets te veel zand achter in de afgevoerde mest. Dat zal naar verwachting steeds minder worden.

De oude stroverdeler hangt nog in de stal. Werkloos, maar De Vries hoeft er nog niet van af. Hij zit met de VrijLevenStal in de pioniersfase en hij wil ‘oude schoenen’ niet te snel weggooien. Al zijn de eerste ervaringen op drainagezand positief.