Een kleine geschiedenis van de polder

Maar voordat we kijken waar we naartoe moeten, eerst even terug naar de geschiedenis van de polder. Flevoland is een volledig man-made stukje land. Precies zo ingericht als we het vlak na de oorlog graag wilden hebben en een van de meest vruchtbare stukken landbouwgrond ter wereld. Vandaag de dag staat de Flevolandse landbouw echter voor grote, complexe uitdagingen. En niet alleen op het ‘nieuwe land’, maar ook op het omringende ‘oude land’ – Noord-Overijssel, Salland en de Veluwe – zijn nieuwe manieren van boeren nodig. Hoe vinden we die? Aan de vernieuwingsgeest die in dit gebied rondwaart zal het in elk geval niet liggen.

Nieuw land

Honderd jaar geleden begon de drooglegging, met de klok mee. Eerst werd de Wieringermeer ingepolderd, daarna werd de Afsluitdijk gebouwd om de gehele Zuiderzee droog te leggen. In 1932 was de Afsluitdijk af, maar daarmee was de zee nog geen land geworden. Tijdens de oorlog werd er hard aan doorgewerkt; de Duitsers vonden het ook een mooi plan, zo’n heel nieuw, zelfgemaakt stuk land. En ze zagen wel brood in de voedselproductie die er uiteindelijk zou gaan plaatsvinden. Toen het nieuwe land bijna af was, vlak na de bevrijding, moesten er boeren gevonden worden die het wilden gaan bewerken. Waarom boeren? Omdat Nederland vlak na de hongerwinter één ding zeker wist: nooit meer honger.

Maar welke boeren kwamen er naar het nieuwe land? Dat is nogal een geschiedenis op zich. Duizenden mensen uit heel Nederland meldden zich aan om een stukje poldergrond te krijgen: het nieuwe land was het land van hoop, voor boeren uit heel Nederland. De toekomst lag er open, er was ruimte, vruchtbare grond, The American Dream, het beloofde land – maar dan in de polder. Maar de selectie van polderpioniers was streng. De pioniers moesten een perfecte afspiegeling van de Nederlandse samenleving vormen. En ze moesten in staat zijn om een geheel nieuwe provincie gezamenlijk in te richten. Wie wel en niet geschikt waren, dat werd bepaald door een speciale commissie van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders.

Landbouwsucces in het beloofde land

Wat volgde was een Wild Wild Country-achtige geschiedenis: de opbouw van een geheel nieuwe provincie, inclusief sociaal leven, kerken, winkels, scholen, verenigingen, noem maar op. Alles was maakbaar, alles moest nog gemaakt worden. Het verhaal van Flevoland, het nieuwe land, is een verhaal over vooruitgang en maakbaarheid. En een verhaal over superboeren en super-vruchtbaar land. Logisch ook, want de inrichting van Flevoland gebeurde in een periode vlak na de Tweede Wereldoorlog. Onder het uitspreken van de toverwoorden ‘nooit meer honger’ keek de rest van Nederland hoopvol in de richting van deze nieuwe provincie (die overigens pas in 1985 officieel tot Nederlandse provincie werd benoemd).

En ja, dankzij de enorm vruchtbare bodem en de zorgvuldig geselecteerde superboeren schoten de agrarische productiecijfers omhoog in de polders. De geselecteerde pioniers pronkten bovenaan alle lijstjes en maakten de beloftes waar. Vooral aardappels, uien, suikerbieten, wortelen, andere groenten en tarwe deden het heel goed op de jonge grond. En dat doen ze nog steeds. De meeste boeren in de polders vandaag de dag, zijn de (klein)kinderen van deze pioniers.

Van meer-meer-meer naar beter-beter-beter: landbouw in de 21e eeuw

De jonge provincie heeft zich altijd geprofileerd met de geschiedenis van de ‘uitverkorenen’, de superboeren, de pioniers. En nog altijd is Flevoland agrarisch succesvol en niet over het hoofd te zien. Ongeveer 70% van de poldergrond wordt nog steeds gebruikt voor landbouw, de bedrijven zijn gemiddeld groter dan in de rest van Nederland, en de opbrengsten ook. Maar kan het ondertussen zo zijn dat in Flevoland de wet van de remmende voorsprong aan het werk is? Dat het landbouwgebied zó vruchtbaar was, dat het nu gedeeltelijk aan zijn eigen succes ten onder gaat?

Het grootste gedeelte van wat er in Flevoland wordt verbouwd – zo’n 80% – is voor export bestemd. ‘Onze’ uien, aardappels en wortelen eten ze over de hele wereld. En dat is indrukwekkend, maar er kleven ook nadelen aan. Het zijn namelijk juist deze goed renderende gewassen die de bodem het meest uitputten. En de grote vlucht die de landbouw nam na de Tweede Wereldoorlog – nooit meer honger, weet je nog – heeft ook nadelige gevolgen gehad.

_{‘Zonder het te weten zaaiden we met de oplossingen van gisteren, de problemen van morgen’}

Voor boeren is het steeds een dilemma; houd je de bodem gezond door af en toe iets te verbouwen dat economisch weinig oplevert, maar ecologisch grote voordelen heeft? Of houd je je bij de gewassen waarvan je weet dat er een goede prijs voor kunt krijgen – met uitputting van de bodem tot gevolg? Zo zwart-wit is het natuurlijk nooit precies, maar het dilemma is groot. Want ondertussen stijgen de prijzen voor landbouwgrond maar door, zeker in Flevoland. Iedere boer moet zich dus steeds afvragen: blijven we meer-meer-meer produceren of gaan we kijken hoe we nog beter kunnen boeren?