Coöperatiekillers

De coöperatie zit in de lift: er komen veel nieuwe coöperaties bij. Mooi, want zo leren veel mensen over deze relatief onbekende ondernemingsvorm.

Je komt bijzondere situaties tegen. Zo kregen twee coöperatie-
initiatiefnemers een oud industrieel pand voor een euro. Onder voorwaarde dat men het zou revitaliseren met een eigentijdse bestemming. Op de website zie je bij ‘Wie zijn wij’ de lachende 
 gezichten van een tiental leden: de twee initiatiefnemers, klusjesmannen enzovoorts. En dan nog een ander tapje met ‘Gebruikers’. Dan gaat er bij mij meteen een bel rinkelen.

De coöperatie ís toch een gebruikersorganisatie? Uit de oprichtingsstatuten blijkt dat de – wettelijke minimaal – twee oprichtende leden tevens de eerste bestuurders zijn. En dat bestuurders voor onbepaalde tijd in functie zijn. Volgende bel. En dat nieuwe leden pas na het sparen van 25.000 euro hun eerste stem krijgen. Bel. Dat het individuele stemrecht 
gemaximeerd is tot 49 procent. Bel. En dat als niet tweederde van de stemgerechtigden aanwezig is, de algemene vergadering geen nieuwe bestuurder kan benoemen. Bel. En vervolgens vraagt men zich af hoe het komt dat de huurders/gebruikers nog niet stormlopen voor de coöperatie. Huurders als lid van een coöperatie die verhuurt. Bel. Ik vrees dat ze ‘coöperatiekillers’ hebben in hun coöperatie. Maar het overkomt niet alleen de nieuwe coöperaties, opgericht door nog lerende notarissen.

Met coöperatiekillers doel ik niet op incompetente voorzitters of zichzelf verrijkende CEO’s met anti-coöperatieve agenda’s. Mijn proefschrift schreef ik veertien jaar geleden over ‘incentives’: welke ‘prikkels’ geeft de coöperatie – bewust en/of onbedoeld – af aan de leden? Nodigen die uit tot groei: tot trouw in de gebruiksrelatie, tot bereidwillige ledeninvesteringen; tot actieve deelname aan vergaderingen? Of nodigen ze uit tot uitholling of zelfs verkoop?

Ander voorbeeld: de leden van de Rabobank stemden met 99,79 procent vóór beursnotering van de certificaten. Noord-Koreaans, vond het NRC. Wat is hier de coöperatiekiller? Het waren helemaal niet de leden die stemden. Het waren eigenaren van certificaten die op dat moment allemaal individueel keken naar de waarde van hun belegging. Als het überhaupt een ledenvergadering was geweest, waren slechts 150.000 van de bijna twee miljoen leden geïnviteerd. De coöperatiekiller is dus de weeffout dat mensen, niet in hun capaciteit als gebruiker van de coöperatie, maar vanuit individueel eigenbelang besluiten kunnen nemen over de coöperatie. Zo zijn er tal van coöperatiekillers.

Waar het mee valt of staat (in onze hele samenleving): is er verbinding met de gemeenschappelijke doelstelling?