Nieuw perspectief voor landbouw gezocht

De landbouw speelt een sleutelrol bij de verbetering van de natuur- en waterkwaliteit. Maar hoe die rol moet worden ingevuld en wat het toekomstbeeld is voor de landbouw is onduidelijk.

Er is geen wenkend perspectief voor de landbouw, schetst Hans Mommaas, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), die woensdagavond de Balans voor de Leefomgeving 2016 aanbood aan minister Melanie Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu).

De Nederlandse landbouw is aan de ene kant heel effectief en zorgt voor een lage milieudruk per eenheid product. Maar door de omvang van de productie is wel sprake van emissies en druk om de omgeving, die de grenzen van het wenselijke raken of overschrijden. “Door het hoge productievolume stuit de Nederlandse landbouw toch op de grenzen van de beschikbare milieugebruiksruimte”, schrijft het PBL.

Van schaalvoordelen naar schaalnadelen

Er zijn innovaties en investeringen nodig die niet uitsluitend kunnen worden bereikt met schaalvergroting en intensivering. Het PBL zegt dat op enig moment de schaalvoordelen kunnen omslaan in schaalnadelen, bijvoorbeeld doordat de marges per eenheid product te laag zijn om schommelingen in de productprijzen of inkoopprijzen voor voer, zaden of kunstmest op te vangen. En dan hebben we het nog niet over het maatschappelijk draagvlak voor schaalvergroting.

Er moet, zegt het PBL, worden nagedacht over een toekomstperspectief, waarbij de landbouw wordt gecombineerd met goede natuur- en landschapskwaliteit en ook rekening houdt met effecten op (volks-)gezondheid.

Maar het is nog niet eenvoudig zo’n perspectief te schetsen. “De vraag hoe invulling kan worden gegeven aan een meer economisch robuuste en ecologisch duurzamer landbouw dringt zich op, maar kan niet eenduidig worden antwoord, zegt het PBL. “Dé landbouw bestaat immers niet. De ene sector of regio heeft meer perspectief dan de andere. De intensieve melkveehouderij loopt in sommige veengebieden op korte termijn al tegen grenzen aan, terwijl in de IJsselmeerpolders nog volop kansen liggen voor intensieve en grootschalige landbouw.”

Extra marges nodig

Vermindering van de milieudruk moet hand in hand gaan met een ‘ruimere marge tussen kostprijs en verkoopprijs’, stelt het planbureau. Alleen als de extra marges bij de boeren en tuinders terecht komen kunnen die investeringen gedaan worden, zonder dat het ten koste gaat van het inkomen van de boer.

Voor substantiële stappen naar een duurzamer landbouw, is meer nodig dan eigen initiatieven van boeren of ketenpartijen. Het bedrijfsleven zelf heeft niet de macht om in te grijpen op milieudruk of productievolume. De overheid kan dat wel. De gevolgen van de afschaffing van het melkquotum, met een bijna ongebreidelde groei van de fosfaatproductie, heeft Nederland wat dat betreft met de neus op de feiten gedrukt.

Lees ook: PBL: milieuwinst landbouw vlakt af