Uitvinder coöperatie zoekt toekomst

In 1818 werd F.W. Raiffeisen geboren, de ‘uitvinder’ van de coöperatieve ondernemingsvorm. Het Raiffeisenverband grijpt het jubileum in 2018 aan om iedereen de gelegenheid te bieden ideeën over de toekomst van deze ondernemingsvorm aan te dragen.

De coöperatieve ondernemingsvorm is niet dood maar springlevend. Dat is de boodschap die het Deutsche Raiffeisenverband (DRV) de komende tijd versterkt wil uitdragen. De belangenbehartiger van het Duitse landbouwcoöperatieve bedrijfsleven viert over ruim een jaar – in 2018 – de 200e geboortedag van Friedrich Wilhelm Raiffeisen, de man met wie het allemaal begonnen is. Met name boeren sloegen in de 19e eeuw voor het eerst de handen ineen en richtten gezamenlijk zelf bedrijven op voor de verwerking en afzet van hun grondstoffen. Het Duitse voorbeeld vond al gauw wereldwijd navolging, ook buiten de landbouw.

Maatschappelijk debat over ‘het toekomstmodel coöperatie’

Het DRV – dat heel 2018 tot Raiffeisen-jaar zal uitroepen – noemt de samenwerkingsgedachte van de jubilaris ‘tijdloos modern en actueler dan ooit’. Het Raiffeisenverband is echter niet van plan nostalgisch terug te kijken op de tijden van weleer, maar wil ook graag een breed maatschappelijk debat over ‘het toekomstmodel coöperatie’ losmaken. Centraal moet de vraag komen te staan welke antwoorden Raiffeisens idee heeft voor de grote uitdagingen van onze tijd. Daaruit kan worden afgeleid dat de coöperatie, althans op dit moment, niet de vanzelfsprekende ondernemingsvorm is, ook niet in de landbouwindustrie. De coöperaties van de 19e eeuw hebben los daarvan een sterke evolutie doorgemaakt.

Daling aantal coöperatieve ondernemingen

De evolutionaire ontwikkeling van de sector valt af te lezen aan de daling van het aantal coöperatieve ondernemingen. In 1950 waren het er nog bijna 24.000. Sinds 1990 is het aantal ondernemingen gehalveerd. De kleine plaatselijke zuivelfabriekjes groeiden uit tot soms grote internationale concerns die deels ook een notering aan de beurs hebben, zoals agrohandelsbedrijf BayWa en suikergigant Südzucker. In Nederland maakte veevoerconcern ForFarmers recent na veel discussie de gang naar de beurs. Dat zet de wens van het DRV om over ‘het toekomstmodel coöperatie’ een maatschappelijke discussie te openen hoe dan ook wel in perspectief.

DRV belangrijke spreekbuis in politiek

Dat neemt niet weg dat het onder de vlag van Raiffeisen varende landbouwgerelateerde bedrijfsleven een niet uit te vlakke economische factor vormt. In totaal zijn 2.250 Duitse ondernemingen bij deze organisatie aangesloten, wat het DRV tot een belangrijke spreekbuis maakt in in de politiek, bijvoorbeeld over het grote landbouwpolitieke issue van dit moment: de verbetering van het dierenwelzijn, en recent ook het klimaatbeleid. De 2.250 Raiffeisen-ondernemingen verdelen zich ruwweg over de segmenten handel in akkerbouwproducten en toelevering van productiemiddelen, tuinbouw, zuivel, vee en vlees en wijnbouw.

De omzet van de Raiffeisen-sector bedroeg vorig jaar €61,7 miljard. Het grootst qua omzet is de handel in akkerbouwgrondstoffen en toelevering met ruim €36 miljard. Dat komt dus neer op een aandeel van ruim 58%. De coöperatieve zuivelindustrie, aangevoerd door DMK, komt met ruim €12 miljard op ruim 20%. Vee en vlees – met Westfleisch als koploper – draait een omzet van €6,2 miljard en heeft daarmee een aandeel van iets meer dan 10%. De grootste Duitse vleesonderneming is Tönnies en staat buiten de coöperatieve sector. Ook de in de zuivel is een grote internationale speler, namelijk Müller Milch, een privaat bedrijf.