‘Begrijpelijk dat boeren zich aangevallen voelden’

Dierenbeulen, milieuvervuilers, moordenaars, fraudeurs, je kunt het zo gek niet bedenken of boeren worden ervoor uitgemaakt. Inmiddels wordt ook de snelle verspreiding van Covid-19 hen in de schoenen geschoven. Het coronavirus zou meeliften op het vele fijn stof dat de intensieve veehouderij uitstoot. De beschuldigingen kunnen letterlijk pijn doen.

Kip Williams, hoogleraar psychologie aan de Purdue universiteit in de Amerikaanse staat Indiana, vond bewijs dat sociale pijn net zo erg kan voelen als lichamelijke pijn. Geen wonder dat je iets wilt doen om die pijn te verminderen. Maar wat? En heeft het wel zin om tegen alle kritiek in te gaan of moet je maar stil blijven en het erover eens zijn dat velen het oneens zijn? Noelle Aarts is verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen waar ze zich onder meer verdiept in dialogen tussen andersdenkenden. “Wij mensen staan meestal niet echt open voor de mening van de ander.”

Niet? Heeft het dan wel zin om als boer aan andersdenkenden uit te leggen wat je aan het doen bent? Of kun je beter helemaal geen dialoog aangaan?

“Of je wel of niet met andersdenkenden moet praten, is een complex iets. Kijk, je kunt natuurlijk zeggen: met Islamitische Staat ga je geen dialoog aan. Die groep propageert geweld en dat tolereren we niet, dus dat is duidelijk. Maar dan? Wat is het alternatief?”

Eh…

“Precies! Dan wordt het stil. En dat wil je óók niet. Als je niet praat, weet je zeker dat je niets bereikt, ik zou dus zeggen: probeer het zo lang mogelijk. Probeer zo lang mogelijk om in gesprek te blijven. Maar weet je, eigenlijk zijn we daar helemaal niet zo goed in, in dat proberen. Als wij het oneens zijn, dan reageer ik meestal niet door te zeggen: goh, wat interessant dat jij een andere visie hebt, vertel eens. Nee, juist niet. Als wij het oneens zijn, dan voelt dat ongemakkelijk. Mensen vinden dat een vervelend gevoel, het gaat namelijk in tegen onze fundamentele behoefte om erbij te horen. Als iemand het niet met je eens is en jou bekritiseert, dan voel je je buitengesloten.”

_{Lees verder onder de foto.}

Noelle Aarts is hoogleraar Socio-Ecologische Interactie bij het Instituut voor Science in Society (ISiS). Hiervan is ze tevens directeur. Het instituut is onderdeel van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ook is Aarts mede-oprichter van het Centrum voor Dialoog. Ze bestudeert ondermeer hoe mensen met verschillende achtergronden met elkaar communiceren. Veel van haar publicaties hebben een link met landbouw. – Foto: Bert Beelen

Inderdaad een rotgevoel. Maar moet je daar niks aan doen dan?

“Jawel, maar het vervelende is dat onze automatische reactie niet is om te vragen wat de visie van de ander is, maar om onze eigen visie nog een keer uit te gaan leggen. We gaan nog een keer vertellen waarom we het wel goed doen, waarom we het zo doen als we doen enzovoort. We willen eigenlijk de visie van de ander helemaal niet weten. Wat we willen, is de ander in ons eigen kamp trekken. Argumenten doen er daarbij niet toe. Argumenten bereiken namelijk alleen degenen die al in hetzelfde kamp zitten. Daarom bereiken we maar zelden een win-winsituatie.”

Dat klinkt nogal hopeloos. Is er niets dat werkt?

“Probeer om jezelf te trainen in moeilijke gesprekken. Probeer om een loopgravenoorlog om te buigen naar een ware dialoog. Daarbij moet je er niet op uit zijn om te winnen. Je doel moet zijn om de belangen van de ander op tafel te krijgen. Vaak zit er angst achter. Angst om dood te gaan, angst voor een onzekere toekomst of angst voor de bank die de duimschroeven aandraait. Vergis je niet, dat speelt bij heel veel mensen. Je hoeft het niet eens te zijn met mensen die kritisch zijn op jou als boer, maar als je weet wat de belangen en drijfveren van de ander zijn, dan kun je op basis daarvan zoeken naar hoe je samen verder kunt gaan.”

Boeren zich oprecht onmenselijk behandeld door de politiek

Kunt u een voorbeeld geven?

“Toen Tjeerd de Groot van D66 vorig jaar zei dat de veestapel moest halveren om stikstofruimte te creëren voor woningbouw, was het hek van de dam. Er was in één klap geen gemeenschappelijke basis meer om het probleem aan te pakken. In plaats van er met gestrekt been in te gaan, had hij ook kunnen kijken waar we het met zijn allen over eens zijn, namelijk dat er te veel stikstof neerslaat. En dat de boeren niet de enige schuldigen zijn. Dat zijn we met zijn allen. Vervolgens kun je de vraag stellen: wat zou een oplossing kunnen zijn waar we allemaal mee kunnen leven? Voel je dat je dan een heel ander gesprek krijgt? Veel meer een dialoog? Kijk, en dan kun je samen voorwaarden stellen hoe je het probleem gaat aanpakken. Dat was nu niet meer mogelijk. Ik vond het begrijpelijk dat boeren zich aangevallen voelden. Ik ken veel boeren en de meesten zijn brave mensen, net als wij allemaal. Het zijn geen aso’s die naar het Malieveld willen, ze voelen zich oprecht onmenselijk behandeld door de politiek.”

Steek geen energie in dierenactivisten

En dierenactivisten? Die zijn ook niet van de dialoog en samen oplossen.

“Nee. Het zijn niet voor niets activisten, ze zijn niet uit op onderhandelen. Daar een dialoog mee aangaan, haalt weinig uit. It takes two to tango en dat willen ze helemaal niet. Ik zou zeggen: steek er geen energie in. Activisten worden vaak actief met een hype op internet, zoals gedoe over de geboortekrik, of paardenvlees vermengd met rundvlees. Een hype komt snel en gaat ook snel weer weg, vooral als je niet reageert. Maar een hype gaat wel vaak gepaard met een fundamenteler probleem dat verder reikt dan de hype. Als je daarover een dialoog wilt aangaan, kun je beter wachten tot ná de hype, als de gemoederen bedaard zijn. Reageer je in het heetst van de strijd, dan is de kans groot dat je de hype juist vergroot.”

Dat vergt nogal wat stuurmanskunst, lijkt me.

“Zeker! Wij mensen zijn behoorlijk slecht in goed communiceren met andersdenkenden maar we kunnen wel nader tot elkaar komen. Dat vergt goed luisteren naar elkaar en je verdiepen in de ander, ook als die er een totaal andere mening of overtuiging op nahoudt. En kijk vervolgens of er iets is waar je het samen wel over eens bent. Als dat lukt, is dat goed voor je gevoel van eigenwaarde en je identiteit. Dan wordt het gesprek meteen prettiger want overal zijn mensen die anders denken dan jij.”